اسم الکتاب : جبر و اختيار المؤلف : سبحانى، شیخ جعفر الجزء : 1 صفحة : 59
1. استناد مباشرى و اين كه خدا مستقيماً مبدأ تمام آثار باشد، و در حقيقت يك علت جانشين مجموع علل طبيعى و غير طبيعى گردد.
2. با ايجاد عوالم امكانى به صورت نظام علّى و معلولى، به تمام موجودات با حفظ مراتب، قوه و قدرت، تأثير و ايجاد بخشد كه هر مرتبه اى، مسبب از مرتبه مافوق، و سبب مادون خود باشد و فيض الهى از طريق اسباب و مسببات و علل و معاليل، به تمام موجودات برسد و در عين حال مجموع سلسله با مراتب گوناگون خود، مسنتد به ذات او، و قائم به وى بوده باشد در اين صورت فعل بشر مخلوق خود بشر بوده و در عين حال مخلوق خدا نيز خواهد بود. از آن نظر كه بشر فاعل مباشرى و صرف كننده قدرت اكتسابى در جهت فعل مى باشد، مخلوق او بوده و از آن جهت كه خود انسان و قدرت مكتسب او مخلوق خدا است، طبعاً فعل او نيز مخلوق تسبيبى خدا خواهد بود، و سرانجام نياز بشر به صورت امكان با استناد به واجب، ولو از طريق وسايط مرتفع خواهد شد.
و به ديگر سخن: امكان حاكم بر اشياء بيش از اين ايجاب نمى كند كه هر ممكن، متكى به واجب گردد خواه بدون واسطه يا با واسطه. و امّا اين كه هر موجود ممكنى بايد به طور مستقيم و بدون واسطه از او صادر گردد، چنين چيزى مقتضاى امكان نيست.
روى اين بيان همان طور كه نياز ممكن برطرف مى شود، توحيد در خالقيت نيز كه يك اصل عقلى و قرآنى است كاملاً محفوظ مى باشد زيرا خالق اصيل و مؤثر مستقل در همه مراتب و سلسله ها يكى است و خالقيت غير او به اذن و مشيت خدا و به قدرت او انجام مى گيرد.
اسم الکتاب : جبر و اختيار المؤلف : سبحانى، شیخ جعفر الجزء : 1 صفحة : 59