4. ترتب و تفرع ايجاد بر وجود

عميق ترين و زيباترين تفسيرى كه براى نظريه واقع بينانه «امر بين امرين» بيان گرديده است، همان تفسيرى است كه «صدرالمتألهينرحمه اللّه» آن را به راسخان در علم و خواص اولياء الهى نسبت داده و به شيوه اى بديع و گويا شرح نموده است و پس از او پيروان حكمت متعاليه آن را برگزيده و به بيانات مختلف تقرير كرده اند[1] ما نخست آنچه را صدرالمتألهينرحمه اللّه در اين باره بيان كرده يادآور مى شويم آنگاه با ذكر مطالبى آن را شرح و تكميل مى كنيم:

نامبرده مى گويد: پديده هاى هستى با همه تفاوتهايى كه از نظر ذات و صفات وافعال با يكديگر دارند و نيز با همه اختلافاتى كه از نظر قرب و بُعد به مبدأ آفرينش دارند در يك چيز شريكند و آن اين كه يك حقيقت الهى همه آنها را برگرفته است، اين حقيقت الهى(هستى مطلق) در عين بساطت و وحدت، همه ابعاد عالم وجود را شامل است و هيچ ذره اى در گستره حيات از سيطره و احاطه اين حقيقت الهى و نورالانوار بيرون نمى باشد او با هر پديده اى همراه است اگر چه مقارن و در رديف او نيست. غير از هر موجودى است، هر چند جداى از آن نمى باشد[2] او است كه آفريدگار آسمان و زمين است.[3]

بنابراين همان گونه كه در نظام آفرينش، شأن و هستى هر پديده اى،