آنگاه در آيه بعد، همين مطلب را با بيانى ديگر توضيح مى دهد كه انسانها در مقابل دعوت پيامبران دو دسته اند، گروهى به آن گوش جان مى سپارند و به آن ايمان مى آورند و گروهى ديگر همانند مردگانند كه بشارت ها و اندرزهاى پيامبران در آنان هيچ تأثيرى ندارد و چون بعثت پيامبران و تكاليف دينى براى امتحان و آزمايش انسان ها است و آن نيز جز با اختيار بشر و حق انتخاب و تصميم گيرى او تحقق نمى يابد بنابراين نبايستى در فكر هدايت اجبارى گمراهان و مخالفان بود.[1]

از آنچه بيان گرديد معناى آيات ديگر قرآن كه مشابه آيات ياد شده است[2] و مفاد آنها اين است كه خداوند هدايت همه انسانها را اراده نكرده است نيز روشن گرديد و طرح و بررسى جداگانه آنها لزومى ندارد.

اسناد ضلالت انسان به خدا

اكنون كه انسان از ديدگاه قرآن خود مسئول گمراهى خويش است و انديشه جبر در مسأله هدايت و ضلالت، فكر خام و ناآزموده اى بيش نيست جاى اين سؤال باقى است كه چرا گاهى گمراهى انسان، به خدا نسبت داده مى شود و اصولاً با توجه به اين كه گمراه كردن ديگران يكى از صفات نقص به شمار مى رود چرا قرآن اين صفت را به خدا نسبت مى دهد؟

اين سؤال از ديرباز توجه مفسران و متكلمان اسلامى را به خود جلب كرده و پاسخهاى گوناگونى به آن داده شده است.