از توضيحات ياد شده روشن شد كه اين اصل قرآنى هرگز، اراده و اختيار انسان را درهدايت و يا ضلالت او نفى نمى كند آنچه را نفى مى كند استقلال اراده او در تأثيرگذارى است و همان گونه كه يادآور شديم اين اصل يكى از مهمترين اصول اعتقادى قرآن و فلسفه اسلامى است.

بررسى دومين مطلب

اينك دومين مطلبى را كه در آيات ياد شده طرح گرديده است; مورد بررسى قرار مى دهيم:

«خداوند هدايت همگان را اراده نكرده است و اگر مى خواست كه همه انسانها هدايت شوند، همگى هدايت مى شدند».

طرفداران نظريه جبر اين مطلب قرآنى را با اصل آزادى و اختيار انسان در هدايت و ضلالت ناسازگار مى دانند ولى حقيقت اين است كه اين مطلب نيز هيچ گونه منافاتى با حريت و آزادى انسان ندارد.

اين كدام هدايت است كه خداوند آن را براى همگان نخواسته است و اگر مى خواست بدون شك هدايت مى شدند؟ هدايت اختيارى يا هدايت اجبارى؟

مدعاى ما اين است كه مقصود از اين هدايت، هدايت اجبارى است و منظور اين است كه خداوند هدايت اجبارى انسانها را اراده نكرده است زيرا چنين هدايتى نه با قانون آزمايش و امتحان خداوندى سازگار است، و نه با فلسفه بعثت پيامبران و قانون كيفر و پاداش اخروى.

نخستين آيه از آيات نامبرده در ايـن بخش شاهد گويايى بر اين مدعى است: