2. ابن جبير[1] (614-540) جهان گرد معروف، مشاهد انبيا و صالحان و ائمه اهل بيت(عليهم السلام) را در مصر، مكه معظمه، مدينه منوره، عراق و شام مشاهده كرده و خصوصيات هريك را در سفرنامه خود به تفصيل آورده است. از آن چه كه وى در سفرنامه مشهور خود نقل مى كند به دست مى آيد كه: تاريخ ساختن بناهاى عظيم بر قبر امامان و اوليا و شهيدان، به عصر صحابه و تابعان بازمى گردد و در آن روزگار، مسلمانان به انگيزه اظهار ارادت و مودت به رهبران و بزرگان دينى، دست به ساختن قبه و بارگاه زده اند و احدى از صحابه و تابعان نيز اين عمل را با اصل توحيد مغاير نشمرده است. ما گزيده اى از گزارش وى درباره آثار و ابنيه اسلامى را در زير مى آوريم.

وى مى گويد:

از مشاهد عظيم در قاهره، رأس الحسين است. محل دفن سر آن حضرت، با ضريحى از نقره پوشانده شده و بناى عظيمى كه زبان از وصف، و خرد از درك آن عاجز است بر روى آن قرار دارد و بر ديوارِ مقام، سنگ بسيار شفاف و برّاقى است كه به سان آيينه هاى هندى حالت صيقلى دارد و تصوير اشيايى را كه در برابر آن قرار گيرد نشان مى دهد. من زائران رأس الحسين را مشاهده كردم. آنان با ازدحام عجيبى رو به قبر آورده چشم بر آن مى دوختند و پيوسته با پارچه روى ضريح تبرك مى كردند.

«ابن جبير» از محلى به نام «قرافه» در مصر ياد كرده و آن را از عجايب جهان مى شمارد. به گفته او بسيارى از پيامبران و نزديكان پيامبر و صحابه و تابعان و عالمان و زاهدان را در آن جا به خاك سپرده اند.

فرزند «صالح» پيامبر و «روبيل» فرزند يعقوب بن اسحاق و آسيه ـ همسر فرعون ـ در آن جا مدفون اند و از خاندان رسالت نيز قبر دو تن از فرزندان جعفر بن محمد الصادق(عليه السلام)... و نيز قبر قاسم بن محمد بن جعفر الصادق و قبر فرزندش، عبدالله بن قاسم و فرزند او، يحيى بن قاسم و هم چنين مزار على بن عبدالله بن قاسم و برادر وى، يحيى ابن عبدالله در آن جاست.

ابن جبير از آرامگاه صحابه و تابعان و نيز امام شافعى و عظمت حرم او و وسعت مكانش سخن مى گويد و يادآور مى شود كه صلاح الدين ايّوبى هزينه برپايى مراسم در حرم شافعى را مى پردازد. نيز وى از وجود ابنيه اى در مكه و قبه هايى بر فراز قبور خبر مى دهد كه ذكر آن به طول مى انجامد: مانند مولد النبى(صلى الله عليه وآله)، مولد الزهرا(عليها السلام) و دارالخيزران (محل عبادت سرّى پيامبر(صلى الله عليه وآله)). و نيز از مشاهد رفيع صحابه و تابعان مدينه نام برده و در ضمن آن به روضه عباس و حسن بن على اشاره مى كند كه بناى مرتفعى دارند و سپس به ذكر خصوصيات ضريح آن ها مى پردازد.

اگر بخواهيم آن چه را كه ابن جبير از مقامات شهدا، علما و صالحان در عراق و شام ديده و ثبت كرده متذكر شويم، سخن به درازا مى كشد از اين رو، به همين مقدار اكتفا مى كنيم. علاقه مندان براى آگاهى بيشتر، به اين كتاب مراجعه كنند.

3. ابن نجّار[2] (643-578 هـ.ق). محمد بن محمود معروف به «ابن النّجّار»، جهان گرد معروف مسلمان در كتاب «اخبار مدينة الرسول» مى نويسد:

گنبد بسيار بلندى كه از قدمت خاصى برخوردار است در اولِ بقيع موجود است كه دو در دارد. هر روز يكى از آن ها براى زيارت باز مى شود.