دلايل آزادى انسان‌

1- قرآن مجيد پيرامون اصل آزادى انسان، آيات متعددى دارد.[1] از جمله مى‌فرمايد:

«إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً»[2]

ما راه را به انسان نشان داديم، خواه سپاسگزار باشد خواه ناسپاس.

2- اگر آزادى و اختيار انسان را منكر شويم، فرستادن پيامبران و كتابهاى آسمانى، بيهوده و لغو خواهد بود و اين با حكمت خداوند سازگار نيست، همين طور وعده‌ها و وعيدهاى خداوند با عدالت او سازگارى نخواهد داشت؛ چون اگر انسان در انتخاب راه و انجام كارها مختار نباشد، آمدن انبيا و كتابهاى آسمانى و تبليغ آنها، اثرى نمى‌تواند داشته باشد. همچنين عادلانه نيست كه انسانِ مجبور، در مقابل كارهايش مسؤول باشد و استحقاق پاداش يا عقاب داشته باشد. حضرت على 7 در پاسخ مرد شامى كه داستانش را پيش از اين بيان كرديم، فرمود:

«وَيْحَكَ لَعَلَّكَ ظَنَنْتَ قَضاءً لازِماً، وَ قَدَراً حاتِماً، وَ لَوْ كانَ ذلِكَ كَذلِكَ لَبَطَلَ الثَّوابُ وَ الْعِقابُ، وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعيدُ، انَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ ... وَ لَمْ يُرْسِلِ الْأَنْبِياءَ لَعِباً، وَ لَمْ يُنْزِلِ الْكُتُبَ لِلْعِبادِ عَبَثاً»[3]

خدا به تو رحم كند، شايد تو قضا و قدر لازم و حتمى را گمان كرده‌اى، اگر چنين بود پاداش و كيفر، نادرست بود، و نويد به خير و خوبى و بيم به شرّ و بدى ساقط مى‌شد. خداوند سبحان پيغمبران را بازيچه و كتابها را براى بندگان بيهوده نفرستاده است.

3- فطرت انسان به آزاد، مختار و مسؤول بودن انسان، حكم مى‌كند.

علّامه طباطبايى مى‌فرمايد:

«انسان به حكم فطرتش براى رسيدن به مقاصد زندگى‌اش، به تعليم و تربيت و انذار و تبشير و وعد و وعيد و امر و نهى و غير اينها مى‌پردازد، و اين خود روشنترين دليل بر اين نكته‌

[1] - ر. ك: رعد( 13)، آيه 11؛ كهف( 18)، آيه 29؛ طور( 52)، آيه 11؛ و زلزله( 99)، آيات 7- 8.

[2] - انسان( 76)، آيه 3.

[3] - نهج البلاغه، فيض الاسلام، حكمت 75، ص 1119 و 1120.