سپس [پيامبر] نزديك شد و نزديك شد تا اندازه دو كمان يا نزديكتر، و خداوند به بنده خود هر چه بايد وحى كند، وحى كرد، دل آنچه را كه ديد، دروغ نشمرد.

واژه «قلب» بيش از 130 بار در قرآن به كار رفته و آن را مركز ايمان، اطمينان، هدايت، تفقّه، تقوا، رأفت و رحمت، خشوع و ... معرفى كرده است.[1] نظر نهايى قرآن پيرامون قلب، كه پس از يازده سوگند بيان شد چنين است:

«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها»[2]

هر كس در پاكى نفس كوشيد، رستگار شد و هر كه در پليدى‌اش فروپوشيد، نااميد گشت.

بر اين اساس، بسيار ضرورى است كه اسلام، عنايتى همه جانبه به پرورش قلب داشته باشد و راههاى عملى آن را نيز ارائه دهد. چنين ديدگاهى در دو محور كلى طرح شده كه شرح مختصر آن در زير مى‌آيد:

الف- پيرايش آفتها

در نظام تربيتى اسلام بر بهداشت و درمان دل از پيرايه‌ها و آفتها تأكيد فراوان شده و اصول متعدّدى پيرايش دل را بر عهده دارند كه مبناى مسايل اخلاقى و دستورالعملهايى شده كه علماى اخلاق و عرفان اسلامى آنها را تدوين كرده‌اند. از نظر اسلام دل آدمى آسيب‌پذير است و آفتهاى متعدّدى آن را تهديد مى‌كند. دل اگر دچار بيمارى شد، آن گاه از درك واقعيتها ناتوان مى‌گردد و به اصطلاح كور مى‌شود:

«وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ»[3]

ليكن دلهايى كه در سينه‌ها قرار دارد كور مى‌شود.

واژه ديگرى كه قرآن پيرامون دل بيمار به كار مى‌برد «سنگدلى» است:

«وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»[4]

[1] - ر. ك: حجرات( 49)، آيه 14؛ نحل( 16)، آيه 106؛ تغابن( 64)، آيه( 11)؛ اعراف( 7)، آيه 179؛ حج( 22)، آيه 46 و حديد( 57)، آيه 16 و 27.

[2] - شمس( 91)، آيات 9- 10.

[3] - حج( 22)، آيه 46.

[4] - انعام( 6)، آيه 6.