ولى عادات انفعالى اين‌گونه نيست، گرچه هر دو در اينكه بر انسان چيره شده و در وجود او ريشه مى‌دوانند يكسان‌اند، چنان كه اميرمؤمنان(ع) فرمود:

لِلْعٰادَةِ عَلىٰ كُلِّ انْسٰانٍ سُلْطٰانٌ. [1]

عادت بر هر انسانى چيره مى‌شود.

ديدگاه اسلام

روشن است كه اسلام نسبت به عادات فعلى تا حدّ زيادى نظر مثبت دارد و عادات انفعالى را محكوم مى‌كند، چرا كه اولى با نيازهاى واقعى انسان و فطرت او سازگار است، ولى دوّمى چنين نيست. پس، نظر اسلام را تحت دو عنوان سفارش و نكوهش بيان مى‌كنيم:

الف - سفارش

عادت زيبا از ويژگيهاى خداوند متعال [2] است؛ او بطور مداوم بر مخلوقات فضل و احسان مى‌كند و رحمت و نعمت خويش را به سوى آنان سرازير مى‌سازد و همۀ كارهاى زيبا را نخست خود انجام مى‌دهد و هرگز كار نازيبا از او سر نمى‌زند. در دعاى مأثور مى‌خوانيم: