كفار باشد و همچنين دفاع با مقاومت منفى از قبيل نخريدن كالاى دشمن و ترك استفاده از آن و ترك معامله و ترك ارتباط با آنان به طور مطلق. [1]

2-3. دفاع از دولت اسلامى ديگر در برابر تهاجم دولت غير اسلامى

تمام عناوين و تعبيراتى كه فقيهان براى دفاع سازمان‌يافته ذكر كرده بودند، شامل اين قسم از دفاع نيز مى‌گردد. گروهى از فقيهان در خصوص مسأله فوق به طور صريح فتوى داده‌اند؛ نخستين فقيهى كه در اين باره فتوا داده ابوالصلاح حلبى است. آن فرزانه جاويد نوشته است:

بر مسلمانانى كه از منطقه جنگ به دور هستند، در صورتى كه مسلمانان در حال نبرد با متجاوزان، به يارى آنان نيازمند باشند، بر آنان واجب است كه به منطقه جنگى كوچ كرده و با متجاوزان نبرد كنند. [2]

پس از ايشان گروهى ديگر از فقيهان به صراحت بر مطلب فوق فتوا داده‌اند، مانند شهيد اول، [3]شهيد ثانى [4]و نجفى. [5]

3-3. دفاع از دولت اسلامى ديگر در برابر تهاجم نظامى دولت مسلمان (ثالث)

درباره اين قسم از جهاد دفاعى نظر صريحى از فقيهان به دست نيامد. شمول اطلاقات كلام فقيهان نسبت به اين قسم مورد ترديد است. به نظر مى‌رسد اين فرض مشمول آيه 9 سورۀ حجرات است. عده‌اى از مفسران و فقيهان بر اين باورند كه آيه دلالت مى‌كند بر اين مطلب كه هنگام وقوع جنگ ميان دو گروه (يا دو دولت) از مسلمانان بايد بين آنان صلح داد و اگر يك گروه (يا دولت) به ظلم بر عليه ديگر تجاوز نمود، بر ديگر مسلمانان لازم است كه با گروه ستمگر و متجاوز وارد جنگ شوند تا آن كه آنان دست از ظلم بكشند. [6]از فقيهان صدر اول، راوندى آيه فوق را به گونه‌اى كه تفسير شد، تفسير كرده است. [7]