کرکس ، کوهستانی از رشته کوه مرکزی ایران و نام بلندترین قلۀ آن و نیز نام قدیم بیابان پیرامون آن. کوهستان کرکس، با پهنه¬ای به وسعت حدود 3400 کیلومتر و با جهت شمال¬غربی ـ جنوب¬شرقی، در شهرستانهای نطنز و کاشان در استان اصفهان امتداد دارد (جعفری، ج 1، ص 427؛ فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، ج2، ص154).دامنه¬های شمالی آن در شهرستان کاشان و دامنه¬های جنوبی آن در شهرستان نطنز امتداد یافته است (جعفری، همانجا). کرکس، بلندترین قلۀ کوهستان کرکس، با ارتفاع 3895 متر، در دوازده کیلومتری جنوب¬غربی شهر نطنز قرار دارد (همانجا).

برخی از کوههای بلند این کوهستان عبارت اند از: کَمَرسیاه (3630 متر)، که از شمال به قلۀ کرکس متصل است ؛ زیرِپُل( 3398 متر)؛ دره قِلا( 325 متر)؛ و کلاه برفی( 3155 متر) (همان، ص252، 293، 435، 448).

رودهای کوهستان کرکس اغلب به صورت خشکرود هستند. رودهای دائم آبِ¬شاه، بَرْزْرود و رودهای فصلی رُباط، جوشِقان و لادُرجِه از مهم¬ترین رودهای آن اند (رجوع کنید به جعفری، ج1، ص429، ج2، ص84ـ85، 129، 171، 240، 435).

کوهستان کرکس، با بارندگی حدود دویست تا چهارصد میلیمتر در سال، جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور محسوب می¬شود (جعفری، ج1، ص429) و برخی درّه¬های آن شکارگاه انواع جانوران، از جمله آهو و بزکوهی و کبک، است (رجوع کنید به اعظم واقفی، ج1، ص32ـ33).

شهرها و آبادیهای مهم و تاریخی ای در دامنه¬های این کوهستان هست، ازجمله شهرهای قمصر*، نطنز* و جوشقان* قالی و روستای تاریخی ابیانه*(رجوع کنید به جعفری، همانجا ). در قدیم، در دامنۀ جنوبی آن ناحیۀ قراء خمسه (میمه، زیادآباد، ازون، وزوان، ون) قرار داشت (رجوع کنید به کلانتر ضرابی، ص40).

نام کوهستان کرکس به صورتهای کرکس¬کُویه، کرکسی¬کوه، کرکسکوه، کرکشکوه، کرکسی، کرگس و کرگس¬کوه هم ضبط شده است (رجوع کنید به اصطخری، عربی، ص228؛ ابن¬حوقل، ص402؛ حدودالعالم، ص54؛ نجیب بکران، ص57؛ حمدالله مستوفی، ص199).

به نوشتۀ حمدالله مستوفی (همانجا)، به سبب بلندی کوه، کرکس بر فرازآن نمی¬پرد و از این رو، کوه را کرکس خوانده اند.

بنا برمنابع جغرافیایی متقدم، بیابان ِ میان ری و قم و کاشان (ادامۀ بیابان دشت کویر) بیابان کرکس کوه یا بیابان کرکس نام داشت و کوه کرکس در آنجا بود (رجوع کنید به اصطخری؛ حدودالعالم، همانجاها؛ یاقوت حموی، ذیل «کَرْکَسْکوه») و نام بیابان از نام کوه گرفته شده بود( حدودالعالم، همانجا). در این بیابان تعدادی قریه و شهر وجود داشت (یاقوت حموی، همانجا). کوه کرکس در مغرب بیابان کرکس¬کوه و در مسیر ری - اصفهان، در سمت چپ جاده، قرارداشت و رو به رویش سیاه¬کوه، در سمت راست جاده، بود (اصطخری، همان، ص231؛ حدودالعالم ، همانجا).

فاصلۀ کوه کرکس تا سیاه¬کوه نه فرسنگ و از کرکس¬کوه تا دیرالجّص (دیرگچی، رجوع کنید به اصطخری، فارسی، ص187)، که منزلگاه بود، چهار فرسخ بود (اصطخری، عربی، ص231). کوه کرکس مخفیگاه راهزنان بود و اموال سرقت شده را در آنجا مخفی می¬کردند (نجیب¬بکران، ص57 ـ 58).

به نوشتۀ ابن¬حوقل (ص402)، این کوه شرقی ـ غربی است، گردنه¬ها و راههای دشوار و ترسناک دارد، در بیراهه¬های آن آب اندک است و راهی که به قله های آن بتوان رفت کم است. مقدسی (رجوع کنید به ص490) آن را بلندترین کوه منطقه دانسته است. حمدالله مستوفی(ص 199) دورادور کوه را ده فرسخ ضبط کرده است.

دربارۀ پدیده¬های طبیعی داخل کوه کرکس، ابن¬حوقل (همانجا) نوشته که وسط کوه چون هامون (دشت) است و اصطخری (رجوع کنید به عربی، ص228) از آب بیده سخن گفته که از شکاف صخره بیرون می¬زده و دورادور آن با صخره¬ها احاطه شده بوده است. حمدالله مستوفی (همانجا) از پدیدۀ طبیعی به نام وحل (ظاهراً باتلاق) در یکی از دره¬های این کوه یادکرده که از دور شبیه آب -بوده و وقتی شخصی برای رفع تشنگی به نزدیکی آن می¬رسیده، در وحل فرو می¬رفته است.