بَهروچی (بَروچی ) ، حسن بن نوح بن یوسف هندی ، عالم و مؤلف مشهور اسماعیلی قرن دهم . وی از پیروان شاخة مُستَعلَوی ـ طیّبی فرقة اسماعیلیه که در هند به بُهره * مشهورند، بود.

در اواسط قرن نهم ، در شهر خَمبهات (کَمبی کنونی ) واقع در گجرات زاده شد. سالهای جوانی و تحصیلات اولیه را در همانجا، که از مراکز مهم دعوت اسماعیلیان طیّبی در هند بود، گذراند. دلیل انتساب وی به بهروچ (بروچ ) معلوم نیست . او نیز مانند عدة دیگری از اسماعیلیان طیبی هند، برای تکمیل تحصیلات دینی خود در رشته های مختلف «علوم الدعوة » حدود 904 به یمن ـ که مرکز اصلی دعوت و محل اقامت داعی مطلق اسماعیلیان طیبّی بود ـ عزیمت کرد. سالهای بسیاری را در یمن گذراند و در ضمن شبه جزیرة عربستان را سیاحت و مکه و مدینه را زیارت کرد. در یمن در مجالس درس حسن بن ادریس (متوفی 918) بیستمین داعی مطلق اسماعیلیان طیّبی ، شرکت جست ؛ همچنین با علی بن حسین بن ادریس و محمدبن حسن بن ادریس ، بترتیب بیست و دومین و بیست و سومین داعیان مطلق ، روابط دوستانه ای برقرار کرد. پس از چندی ، جزو مدرّسان حوزة علمی اسماعیلیان در یمن شد. یوسف بن سلیمان (متوفی 974)، یکی دیگر از فضلای اسماعیلیان هند که بعداً به عنوان اولین اسماعیلی در هند به مقام بیست و چهارمین داعی مطلق طیّبیان منصوب شد، از شاگردان وی بود. بهروچی در یازدهم ذیقعدة 939 درگذشت .

مهمترین اثر بهروچی کتاب الازهار و مجمع الانوار الملقوطة من بساتین الاسرار است که حدود 933 آن را در

هفت مجلد تألیف کرد. این اثر گزیده ای است از آثار مؤلفان متقدم اسماعیلی که بسیاری از آنها اکنون مفقود است ، ازینرو کتاب الازهار در میان آثار اسماعیلی اهمیت خاصی دارد. همچنین قسمتهایی از آثار مؤلفان غیراسماعیلی ، مانند شیعیان زیدی ، خاصه در شرح حال و مناقب حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام در این کتاب نقل شده است . تاکنون فقط جلد نخستین این اثر به چاپ رسیده است (رجوع کنید به بهروچی ، ص 181ـ 250). بهروچی در مقدمة کتاب (ص 186 و بعد) پس از شرح حال خود، از کتبی که در یمن نزد بیستمین داعی

مطلق مطالعه کرده ، فهرست کاملی آورده که در نوع خود بی نظیر است .

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983، ج 2، ص 339ـ341 (که بهروچی و جلد ششم کتاب الازهار را با اشتباهاتی معرفی می کند)؛
(2) حسن بن نوح بهروچی ، کتاب الازهار ، در منتخبات اسماعیلیه ، چاپ عادل عوا، دمشق 1958؛
(3) اسماعیل بن عبدالرسول مجدوع ، فهرسة الکتب و الرسائل ، چاپ علینقی منزوی ، تهران 1344 ش ، ص 77ـ88؛




(4) Asaf A. A. Fyzee, "The study of the literature of the Fatimid Da ـ wa", in Arabic and Islamic studies in honor of Hamilton A. R. Gibb , ed. G. Makdisi, Leiden 1965, 233-242;
(5) W. Ivanow, Aguide to Ismaili literature , London 1933, 65-66;
(6) idem, Ismaili Literature: a bibliogrephical survey , Tehran 1963, 83-88;
(7) Ismail K. Poonawala, Biobibliography of Isma ¦ i ¦l i ¦literature , Malibu, Calif. 1977, 178-183.

/ فرهاد دفتری /