بُرهان الدین قُطبِعالَم ، ابومØ‌مد عبدالله بن ناصرالدین Ù…Ø‌مود (Ù…Ø‌مد)بن جلال الدین مخدومِ جهانیان ØŒ مشهور به «قطب عالم » Ùˆ «ثانی مخدوم جهانیان »، از مشایخ نامی طریقة سهروردیه * Ùˆ سر سلسلة سادات بخاریّه گُجَرات (خویشگی ØŒ Ú¯ 508). در 14 رجب 790 در اُچَّه (Ú©Ù‡ امروزه در بهاولپور واقع است ) متولد شد Ùˆ در 8 Ø°ÛŒØ‌جة 857 در بَتَوَه (Ø‌سینی اردستانی ØŒ Ú¯ 329 Ù¾ Ø› الغ خانی ØŒ ج 1ØŒ ص 140ØŒ س 7Ø› یا باتَوَه : خویشگی ØŒ همانجا)ØŒ روستایی در ده کیلومتری جنوب اØ‌مدآباد، درگذشت (مادة تاریخ وفاتش را عبدالØ‌Ù‚ دهلوی در اَخبار الاَخیار ØŒ ص 157ØŒ عبارت «مَطلَع یَوم التَرویَه » = 857 آورده ØŒ ولی خویشگی ØŒ مؤلف متأخرتر، سال 856 را ضبط کرده است ). در سبب سفر ÙˆÛŒ به گجرات Ùˆ زمان آن ØŒ روایات متعارضی نقل شده است (برای مثال رجوع کنید به علاّ Ù…ÛŒ Ø› خویشگی Ø› شاهنوازخان ). به گفتة علی Ù…Ø‌مدخان ØŒ برهان الدین Ú©Ù‡ در ده سالگی یتیم شده بود، نزد عموی پدرش ØŒ شاه راجُو قَتّال (متوفی 827Ø› غلام سرور، ص 733) پرورش یافت Ùˆ سپس به اشارة او برای تبلیغ اسلام به گجرات رفت . در 802 به پَتَن وارد شد Ùˆ سلطان مظفّر شاه اول ØŒ یکی از مریدان جدّش ØŒ او را بگرمی پذیرفت . برهان الدین قطب عالم علوم مرسوم را نزد علیشیر گجراتی آموخت Ùˆ مردی علاّ مه شد. پس از تأسیس شهر اØ‌مدآباد (813)ØŒ نخست در اَساول (قدیم ) Ùˆ سپس تا پایان عمر در بتوه سکنی گزید (برای پیران خرقة او رجوع کنید به لکهنوی ØŒ 1371ØŒ ج 3ØŒ ص 97). یکی از مشایخ برجستة او شیخ اØ‌مد کَهتّو (متوفی 849) بود.

قطب عالم Ùˆ نیز خلفا Ùˆ مریدان Ùˆ بالاخص فرزند او، شاه عالم ØŒ برای پرورش Ùˆ تعالی روØ‌ÛŒ مردم گجرات خدمات برجسته ای کرده Ùˆ در میان آنان از شهرت Ùˆ Ù…Ø‌بوبیتی عظیم برخوردار بوده اند Ùˆ مردم به آنها ایمانی وافر داشته اند ( رجوع کنید به جهانگیر، ص 208 Ùˆ بعد؛ ترجمة انگلیسی ØŒ ج 1ØŒ ص 421 Ùˆ بعد)Ø› بر اØ‌مد شاهیان ØŒ پادشاهان گجرات ( رجوع کنید به اسکندربن Ù…Ø‌مد، ص 185ØŒ س 12) Ùˆ نیز فرمانروایان مغول از جهانگیر (Ø‌Ú© : 1014Ù€1037) به بعد نفوذ بسیار داشته اند، Ùˆ شاهان این خاندان عطا Ùˆ هبة فراوان نثار آنان Ù…ÛŒ کردند، Ùˆ برخی شخصاً به زیارت مزارات آنان در اØ‌مدآباد Ù…ÛŒ رفتند. شاهجهان (Ø‌Ú© : 1037Ù€ 1068) یکی از آنان را Ú©Ù‡ به صدر Ú©Ù„ مشهور بود «منصب دار» کرد Ùˆ پسرش صدرالصدور نیز از جانب اورنگ زیب (Ø‌Ú© : 1068Ù€ 1118) به همین منصب مفتخر شد (قانع ØŒ ج 2ØŒ ص 31Ø› ساقی ØŒ ص 166ØŒ 347). پس از مرگ قطب عالم ØŒ بزرگان دربار اØ‌مد شاهی مقبرة باشکوهی برایش بنا کردند Ú©Ù‡ رو به ویرانی است ( رجوع کنید به بُرگس ØŒ ج 1ØŒ ص 60 Ùˆ بعد؛ Ùˆ برای مقبرة شاه عالم رجوع کنید به همان ØŒ ج 2ØŒ ص 15 به بعد، لوØ‌Ù‡ ها). به شهادت علی Ù…Ø‌مدخان ØŒ در زمان او (1176) این مقبره را بسیار زیارت Ù…ÛŒ کرده اند (برای نمونة زبانی Ú©Ù‡ قطب عالم بدان سخن Ù…ÛŒ گفته است رجوع کنید به اسکندربن Ù…Ø‌مد، ص 254Ø› نیز رجوع کنید به علی Ù…Ø‌مدخان ØŒ ص 28Ø› الغ خانی ØŒ ج 1ØŒ ص 236ØŒ Ú©Ù‡ یکی از کرامات او را Ú©Ù‡ بر سر زبانها بوده ØŒ بتفصیل شرØ‌ داده است ).

منابع : اسکندربن Ù…Ø‌مد، مرآت سکندری ØŒ بمبئی 1308ØŒ ص 52 به بعد، 46 (نیز رجوع کنید به ص 126ØŒ 285)ØŒ 142ØŒ 323 Ùˆ بعد Ùˆ جاهای متعدد؛ عبدالله Ù…Ø‌مدبن عمر الغ خانی ØŒ ظفرالواله بمظفر واله ØŒ چاپ راس ØŒ لندن 1910Ù€ 1928ØŒ فهرست ØŒ ذیل «برهان الدین » Ùˆ «بتوه »؛ جهانگیر، امپراتور هند، توزک جهانگیری ØŒ علیگره 1864Ø› میرعلی اکبر Ø‌سینی اردستانی ØŒ Ù…Ø‌فل الاصفیاء Ø› خافی خان ØŒ منتخب التواریخ ØŒ ج 1ØŒ ص 548Ø› عبیدالله خویشگی ØŒ معارج الولایة ØŒ نسخه خطی کتابخانة دانشگاه پنجاب ØŒ مجموعة آذر؛ دارا شکوه بابری ØŒ سفینة الاولیاء ØŒ لکهنو 1876ØŒ ص 117Ø› ساقی ØŒ مآثر عالمگیری ØŒ سلسلة آثار هندی Ø› شاهنوازخان ØŒ مآثر الامراء ØŒ ج 3ØŒ ص 447 Ùˆ بعد (با مضمونی مبهم در ص 448ØŒ س 13ØŒ نیز رجوع کنید به شوشتری ØŒ مجالس المؤمنین ØŒ تهران 1299ØŒ ص 64)Ø› عبدالØ‌Ù‚ بن سیف الدین عبدالØ‌Ù‚ دهلوی ØŒ اخبار الاخیار ØŒ دهلی 1309Ø› ابوالفضل بن مبارک علاّ Ù…ÛŒ ØŒ آیین اکبری ØŒ چاپ بلوخمان ØŒ کلکته 1867Ù€1877ØŒ ج 2ØŒ ص 221Ø› علی Ù…Ø‌مد خان ØŒ مرآت اØ‌مدی : خاتمه ØŒ کلکته 1930ØŒ ص 27Ù€35ØŒ 39Ù€60 (زندگانی ØŒ فرزندان ØŒ جانشینان ØŒ موقوفات Ùˆ غیره )Ø› مفتی غلام سرور، خزینة الاصفیاء ØŒ لاهور 1284ØŒ ص 737Ø› Ù…Ø‌مد غوثی ماندوی ØŒ اذکار ابرار (اردو)ØŒ آگره 1326ØŒ ص 1477Ø› Ù…Ø‌مد قاسم فرشته ØŒ گلشن ابراهیمی ØŒ بمبئی 1832ØŒ ج 2ØŒ ص 379ØŒ 390ØŒ 424Ø› علیشیر قانع ØŒ تØ‌فة الاکرام ØŒ دهلی 1304ØŒ ج 1ØŒ ص 16 به بعد، نیز رجوع کنید به ج 2ØŒ ص 30Ø› عبدالØ‌ÛŒ بن عبدالØ‌لیم لکهنوی ØŒ نزهة الخواطر ØŒ Ø‌یدرآباد 1371ØŒ ج 3ØŒ ص 96Ø› همو، یاد ایام ØŒ (اردو)ØŒ علیگره 1337ØŒ ص 52Ø›

Abu'l-Fad ¤ l ، Alla ¦ m ¦  , A ' ¦ in-e Akbar  ¦ , vol. II, Eng. tr. Jarrett, 372; J.Burgess, Muhammadan architecture of Ahmadabad , London 1900; Jaha ¦ ng ¦  r, Emperor of Hindustan, The Tu ¦ zuk- i-Jaha ¦ ng  ¦ r  ¦ , or, Memoirs of Jaha ¦ ng  ¦ r  . ¦ tr, Alexander Rogers, ed. Henry Beveridge, London 1909-1914.

/ Ù…Ø‌مد شفیع ( د. اسلام ) /