responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1114

 

برهان الدین غریب ، شیخ محمد، مرید و خلیفة ممتاز خواجه نظام الدین اولیا (متوفی 725) و عارف معروف سلسلة چشتی . در هانْسی (در اتراپرادش کنونی ) در 654 به دنیا آمد. کتاب قدوری را نزد عمویش خواند و کتاب نافع را از بر کرد و فقه و تفسیر و حدیث را فرا گرفت (صباح الدین عبدالرحمان ، ص 279). برادر بزرگش ، شیخ منتخب الدین (متوفی 659) ملقب به زر زرین زربخش ، خلیفة شیخ فریدالدین گنج شکر (متوفی 664) بود و به حکم او برای ارشاد خلق به دیوگیر رفته بود (سرور لاهوری ، ص 320). برهان الدین غریب در زهد و تقوی و کثرت بُکا در میان مریدان خواجه نظام الدین اولیا مقام خاصی داشت (میرخورد، ص 288) و به سماع هم علاقة فراوان پیدا کرده بود. در وجد و سماع راه و رسم ویژه ای داشت ، ازاینرو پیروانش ، که از مریدان خواجه نظام الدین بودند، برهانی خوانده می شدند. خلفا و مریدان خواجه نظام الدین ، و فضلای آن دوره و شاعرانی مانند امیرخسرو دهلوی (متوفی 725) و امیرحسن علای سجزی دهلوی ، با او محشور و مأنوس بودند (همان ، ص 288ـ289). شیخ نصیرالدین محمود چراغ دهلی (متوفی 757)، خلیفة ارشد خواجه نظام الدین اولیا، هنگام تحصیل در دهلی ، در منزل شیخ برهان الدین اقامت داشت (همان ، ص 289). برهان الدین غریب که مسئول آشپزخانة خانقاه خواجه نظام الدین اولیا بود (فاروقی ، ص 172) به سبب علاقه و احترام به مرشد خود، تا هنگام مرگ هیچگاه به غیاث پور، محل خانقاه مرشدش ، پشت نکرد (میرخورد، ص 288). با اینهمه یک بار میان آن دو، رنجشی پدید آمد که در پی آن ، او را از خانقاه بیرون کردند. امّا پس از مدت کوتاهی به توصیة امیر خسرو دهلوی ، خواجه نظام الدین اولیا وی را بخشید و به او اجازة تجدید بیعت داد (همان ، ص 289ـ291). خواجه نظام الدین ، به اصرار مریدان و خلفای خود، او را خلیفة خویش کرد (همان ، ص 291ـ292). برهان الدین پس از مرگ مرشدش ، از مردم بیعت می گرفت . او به دیوگیر (در هند جنوبی ) رفت ولی طولی نکشید که در خلدآباد (در ایالت مهاراشترا) به سال 730 درگذشت (فاروقی ، ص 87) و همانجا دفن شد (میرخورد، ص 292؛ عبدالحق دهلوی ، ص 94). به گفتة صاحب شجرة چشتیه ، وفات وی در 741 بوده است (سرور لاهوری ، ص 348). او اولین عارف چشتی است که به دکن رفت و در آنجا طریقت چشتیه را رواج داد (نظامی ، ص 260). خانقاهش در دکن مرجع خلایق بود. پادشاهان دکن هم به او معتقد بودند. او از طرف علاءالدین حسن بهمنی (حک : 748ـ759) که بعدها به دست شیخ زین الدین ، خلیفة معروف او، بیعت کرد (همانجا) ده من نقره و پنج من طلا برای ثواب میان نیازمندان توزیع کرد (فرشته ، ج 2، ص 277). شهر برهانپور، در ایالت مادیاپرادش ، به نام او آباد شده است (عبدالحق دهلوی ، همانجا).

خواجه حمّادبن عماد کاشانی ، سخنان او را به نام احسن الاقوال (نظامی ، ص 206) گردآورده که متضمّن برخی رویدادهای زندگی شیخ فریدالدین گنج شکر و خواجه نظام الدین اولیاست که در آثار دیگر نیامده است (فاروقی ، ص 99). علاوه بر این ، مجدالدین برادر خواجه حمّاد کاشانی ، سخنان و کرامات شیخ برهان الدین را در دو کتاب دیگر، به نامهای غرائب الکرامات و بقیة الغرائب (همان ، ص 86) نقل کرده و خواجه رکن الدین دبیر نیز سخنان او را در نفائس الانفاس گرد آورده است . همچنین یکی از مریدان شیخ زین الدین شیرازی از خلفای شیخ برهان الدین به نام شیخ حسین سخنان وی را در کتابی گرد آورده و هدایت القلوب نامیده است (سرور لاهوری ، همانجا).

گفتنی است که برهان الدین غریب ظاهراً همان برهان الدین ساوی است که مؤلف نزهة الخواطر (حسنی ، ج 2، ص 15) او را در زمرة مشایخ قرن هشتم آورده است .


منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، حیدرآباد دکن 1382ـ1410/ 1962ـ1989؛
(2) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، کانپور ( بی تا. ) ؛
(3) صباح الدین عبدالرحمان ، بزم صوفیه ، اعظم گره ؛
(4) عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار ، دهلی ( بی تا. ) ؛
(5) نثار احمد فاروقی ، نقد ملفوظات ، دهلی 1989؛
(6) محمد قاسم بن غلامعلی فرشته ، تاریخ فرشته ، ج 2، نولکشور 1281؛
(7) محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء ، لاهور 1398/1978؛
(8) خلیق احمد نظامی ، تاریخ مشایخ چشت ، دهلی .

/ شریف حسین قاسمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1114
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست