با توجه به اين تاريخچه روشن مى‌شود كه «مكه» اصل و اساس و آغاز همۀ آباديهاى روى زمين است، بنابراين هرگاه گفته شود«أُمَّ اَلْقُرىٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا»پيداست كه تمام مردم روى زمين را شامل مى‌شود[1]. (ج 357/20.)

امّ‌الكتاب يا لوح محفوظ: (زخرف/ 4.)[*]

قرآن مجيد در «امّ‌الكتاب» در نزد پروردگار ثبت و ضبط است، چنان كه در آيه 22 سورۀ «بروج» نيز مى‌خوانيم:

بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ.«آن قران مجيد است كه در لوح محفوظ قرار دارد.» اكنون ببينيم منظور از «ام‌الكتاب» يا «لوح محفوظ» چيست‌؟ (گفتيم) واژۀ «امّ‌» در لغت به معنى اصل و اساس هر چيزى است و اين كه عرب به مادر «امّ‌» مى‌گويد به خاطر آن است كه ريشۀ خانواده و پناهگاه فرزندان است، بنابراين «ام‌الكتاب»، (كتاب مادر) به معنى كتابى است كه اصل و اساس همۀ كتب آسمانى است و همان لوحى است كه نزد خداوند از هرگونه تغيير و تبديل و تحريفى محفوظ است، اين همان كتاب «علم پروردگار» است كه نزد اوست و همه حقايق عالم و همۀ حوادث آينده و گذشته و همۀ كتب آسمانى در آن درج است و هيچ‌كس به آن راه ندارد جز آنچه را كه خدا بخواهد افشا كند.

اين توصيف بزرگى است براى قرآن كه از علم بى‌پايان حق سرچشمه گرفته و اصل و اساسش نزد اوست. (ج 9/21.)

اُمّت

از مادۀ «ام» (بر وزن قم) به معنى مادر است و در اصل به معنى انضمام اشياء به

[1]اين تعبير در سورۀ انعام آيۀ 92، آمده است، خوانندگان مى‌توانند براى كسب اطلاع بيشتر به جلد پنجم صفحه 344 به بعد «تفسير نمونه» مراجعه كنند.

[*]وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ اَلْكِتٰابِ لَدَيْنٰا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ‌.«و آن در كتاب اصلى (لوح محفوظ) نزد ماست كه بلندپايه و حكمت‌آموز است.» زخرف/ 4.