جاهليت: (آل عمران/ 154.)[*]

بطور كلى مراد از «جاهليّت» حالتى است كه جهالت در ميان هر قوم و ملّتى، در هر زمان، حكمفرما بوده باشد، ولى مراد از موارد آن در قرآن مجيد حالتى است كه مردم پيش از اسلام (پيش از رسيدن به هدايت و نبوّت) داشته‌اند[**]آيۀ مورد بحث، به تشريح گفتگوها و افكار منافقان و افراد سست ايمان، در شب بعد از جنگ احد كه شب دردناك و پراضطرابى بود و آنها از ترس جان خود بيدار مانده بودند، مى‌پردازد و مى‌گويد:

آنها دربارۀ خدا گمانهاى نادرست همانند گمانهاى دوران «جاهليت» و قبل از اسلام داشتند و در افكار خود احتمال دروغ بودن وعده‌هاى پيامبر (ص) را مى‌دادند و به يكديگر و يا به خويشتن مى‌گفتند: آيا ممكن است با اين وضع دلخراشى كه مى‌بينيم پيروزى نصيب ما بشود؟ يعنى بسيار بعيد و غيرممكن است. قرآن در جواب آنها مى‌گويد: بگو آرى، پيروزى به دست خداست و اگر او بخواهد و شما را شايسته بداند نصيب شما خواهد كرد.

همچنين در آيۀ 50 سورۀ مائده - آنجا كه اشراف يهود از پيامبر (ص) خواستند تا به نفع آنها داورى كند - مى‌خوانيم كه خدا به پيامبرش مى‌فرمايد: «آيا آنها حكم «جاهليّت» را (از تو) مى‌خواهند، و چه كسى براى افراد با ايمان بهتر از خدا حكم مى‌كند؟»[***].

اين آيه كه به عنوان استفهام انكارى نازل شده، مى‌خواهد بگويد: «آيا اينها كه مدعى پيروى از كتب آسمانى هستند انتظار دارند با احكام جاهلى و قضاوتهاى آميخته با انواع تبعيضات، در ميان آنها داورى كنى‌؟»(أَ فَحُكْمَ اَلْجٰاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ‌).

در حالى كه هيچ داورى براى افراد با ايمان بالاتر و بهتر از حكم خدا نيست.

[*]... يَظُنُّونَ بِاللّٰهِ غَيْرَ اَلْحَقِّ ظَنَّ اَلْجٰاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ‌...«... آنها گمانهاى نادرستى دربارۀ خدا همچون گمانهاى دوران جاهليت داشتند و مى‌گفتند:...» آل عمران/ 154.

[**] قاموس قرآن، مادّه «جهل».

[***]أَ فَحُكْمَ اَلْجٰاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اَللّٰهِ حُكْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ‌.مائده/ 50.