ب ص ر

بَصِيرَةٌ‌:(قيامت/ 14.)[*]

هم معناى مصدرى دارد (بينايى و آگاهى) هم معنى وصفى (شخصى آگاه) و لذا آن را به معنى «حجّت و دليل و برهان» كه آگاهى بخش است تفسير كرده‌اند[1]و به اين ترتيب اين واژه بيشتر در مورد بينشهاى فكرى و عقلى استعمال مى‌شود، ولى گاه به تمام امورى كه مايۀ درك و فهم مطلب است اطلاق مى‌شود. (ج 255/21، ج 292/25.)

بَصٰائِرُ:(انعام/ 104.)[**]

جمع «بصيرة» از مادّه «بصر» به معنى «ديدن» است و «أبصار» نيز جمع «بصر» است.

واژۀ مذكور در آيۀ مورد بحث، به معنى «دليل و شاهد و گواه» آمده، بلكه در اين جا مجموع قرآن در داخل آن است. (ج 389/5، ج 96/16.)

مبصر: (يونس/ 67 و نظير آن: نمل/ 86.)[***]

به معنى «روشن و بينا» است.

اكنون با توجه به اين كه «مبصر» از «ابصار» كه به معنى «بينايى» است، گرفته

[*]بَلِ اَلْإِنْسٰانُ عَلىٰ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ‌.«بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است» قيامت/ 14.

[1] بنا بر احتمال اوّل «تاء» آن مصدرى است و بنا بر احتمال دوم «تاء» تأنيث است به خاطر اين كه انسان در اين جا به معنى «جوارح» يا به معنى «نفس» است كه تأنيث مجازى دارد و بعضى نيز آن را «تاء مبالغه» مى‌دانند كه خبر از شدت آگاهى انسان بر خويشتن مى‌دهد.

[**]قَدْ جٰاءَكُمْ بَصٰائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ‌...«دلايل روشن از طرف پروردگارتان براى شما آمد كسى كه (به‌وسيله آن حق را) ببيند به سود خود اوست...» انعام/ 104.

[***]هُوَ اَلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اَللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ اَلنَّهٰارَ مُبْصِراً...«او كسى است كه شب را براى شما آفريد كه در آن آرامش بيابيد و روز را روشنى‌بخش قرار داد...» يونس/ 67.