بر: بر وزن ضد (بقره/ 177.)[**]

در اصل به معنى «توسعه» است، سپس به معنى «نيكيها و خوبيها و احسان» به‌كاررفته‌است، زيرا اين كارها در وجود انسان محدود نمى‌شود و گسترش مى‌يابد و به ديگران مى‌رسد و آنها نيز بهره‌مند مى‌شوند («راغب» مى‌گويد «برّ» در راستگويى هم به‌كاررفته‌است ، زيرا در راستگويى خير زياد است).

تفاوت ميان «برّ» (به كسر باء) و «خير» از نظر لغت عرب اين است كه «بر» نيكوكارى توأم با توجه و از روى قصد و اختيار است، ولى «خير» به هر نوع نيكى كه به ديگرى بشود اگرچه بدون توجه باشد، اطلاق مى‌شود.

در اين كه مقصود از كلمۀ «برّ» (آيۀ 92 سوره آل عمران)[***]چيست‌؟ مفسران گفتگوى بسيار دارند:

بعضى آن را به معنى بهشت و بعضى به معنى پرهيزكارى و تقوا و بعضى به معنى پاداش نيك گرفته‌اند، ولى آنچه از آيات قرآن استفاده مى‌شود اين است كه «برّ» معنى وسيعى دارد و به تمام نيكيها، اعم از ايمان و اعمال پاك گفته مى‌شود، چنان كه از آيه 177 سورۀ بقره استفاده مى‌شود كه «ايمان به خدا و روز جزا و پيامبران و كمك به نيازمندان و نماز و روزه و وفاى به عهد و استقامت در برابر مشكلات و حوادث» همه از شعب «بر» محسوب مى‌شوند. (ج 597/1 و 598، ج 2/3 و 3.)

[*]«راغب» در «مفردات» مى‌گويد: «برّ» در اصل به معنى خشكى است (در مقابل بحر «دريا»)، سپس به كسانى كه اعمال نيكشان گسترده و وسيع است اين لفظ اطلاق شده، و از همه شايسته‌تر براى اين نام ذات پاك خداوند است كه نيكى او همه جهانيان را فراگرفته است، مانند آيه 28 سوره طور:... إِنَّهُ هُوَ اَلْبَرُّ اَلرَّحِيمُ‌.

[**]لَيْسَ اَلْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ‌...«نيكى (تنها) اين نيست (كه به هنگام نماز) صورت خود را به‌سوى مشرق و مغرب كنيد (و تمام گفتگوهاى شما از مسئله قبله و تغيير قبله باشد و همۀ وقت خود را مصروف آن سازيد)...» بقره/ 177.

[***]لَنْ تَنٰالُوا اَلْبِرَّ حَتّٰى تُنْفِقُوا مِمّٰا تُحِبُّونَ‌...«هرگز به (حقيقت) نيكوكارى نمى‌رسيد مگر اين كه از آنچه دوست مى‌داريد (در راه خدا) انفاق كنيد...» آل عمران/ 92.