اسم الکتاب : شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه المؤلف : شریعتمداری، جعفر الجزء : 1 صفحة : 126
مصداقهاى
معينى را مىبينيم كه مفهوم وسيع آيه را هرگز محدود نمىكند، زيرا ذكر به معنى
هرگونه آگاهى و يادآورى و اطلاع است و «اهل الذكر»، آگاهان و مطلعين را در
همۀ زمينهها در بر مىگيرد.
ولى ازآنجا كه قرآن مجيد نمونۀ بارز يادآورى و علم و آگاهى
است به آن «ذكر» اطلاق شده و همچنين شخص پيامبر (ص) نيز مصداق روشن ذكر است، به
همين ترتيب امامان معصوم كه اهل بيت او و وارث علم او هستند، روشنترين مصداق اهلالذكرند.
ولى قبول همۀ اين مسئله هيچگونه منافاتى با عموميت مفهوم
آيه و همچنين مورد نزول آنكه دانشمندان اهل كتاب است ندارد و به همين دليل علماى
اصول و فقهاى ما در مباحث مربوط به اجتهاد و تقليد و پيروى ناآگاهان در مسائل دينى
از آگاهان و مجتهدان به اين آيه استدلال كردهاند.
به هر حال آيۀ مورد بحث بيانگر يك اصل اساسى اسلامى در تمام
زمينههاى زندگى مادى و معنوى است و به همۀ مسلمانان تأكيد مىكند كه آنچه
را نمىدانند از اهل اطلاعش بپرسند و از پيش خود در مسائلى كه آگاهى ندارند دخالت
نكنند.
به اين ترتيب مسئله تخصّص نه تنها درزمينۀ مسائل اسلامى و
دينى از سوى قرآن به رسميت شناخته شده، بلكه در همۀ زمينهها مورد قبول و
تأكيد است و روى اين حساب بر همه مسلمانان لازم است كه در هر عصر و زمان افراد
آگاه و صاحبنظر در همه زمينهها داشته باشند كه اگر كسانى مسائلى را نمىدانند به
آنها مراجعه كنند، بنابراين نتيجه مىگيريم كه:
بدون شك «اهل ذكر» از نظر مفهوم لغوى، تمام آگاهان و مطلعان را در
بر مىگيرد و آيۀ مورد بحث بيانگر يك قانون كلى عقلايى در مورد «رجوع جاهل
به عالم» است، هرچند مورد و مصداق آيۀ، دانشمندان اهل كتاب بودند، ولى اين
مانع كليّت قانون نيست، به همين دليل دانشمندان و فقهاى اسلام به اين آيه براى
مسئله «جواز تقليد از مجتهدان اسلامى» استدلال كردهاند.
و اگر مىبينيم در رواياتى كه از طرق اهل بيت (ع) به ما رسيده، اهل
ذكر على (ع) يا ساير امامان (ع) تفسير شده است، به معنى انحصار نيست، بلكه بيان
واضحترين مصداقهاى اين قانون كلى است. (ج 243/11 تا 246، ج 361/13.)
اسم الکتاب : شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه المؤلف : شریعتمداری، جعفر الجزء : 1 صفحة : 126