د) عبده با اعطای آزادی وسیع به عقل، برخی حقایق شرعی در قرآن را تأویل برد و از حقیقت عدول کرد و به مجاز و تمثیل روی آورد. علت آن نیز به نظر ذهبی، تنها استبعاد و استغراب بود. استبعاد نسبت به قدرت قاصر بشر و استغراب از طرف کسی که به قدرت و صلاحیت الهی برای هر کار ممکنی جاهل است.[1]

ه) عقل‌گرایی افراطی عبده سبب شد که او در نظرات دیگر مفسران تأمل نکند و برای تفسیر آیات تنها به اجتهاد و تحلیل عقلی خود اکتفا کند و چنانچه در مباحث آینده می‌آید وی که در حدیث‌شناسی و پیراستن احادیث صحیح از غیر صحیح مهارتی نداشت از روایات تفسیری ذیل آیات ناظر بر معجزات انبیا پرهیز کرد. بر این اساس عقل‌گرایی عبده زمینه‌ساز تقلیلشان و نقش روایات تفسیری و وسعت محدوده تأویل جایز نزد وی شد.

و) سید قطب در مذمت روش عقل‌گرایی عبده مى‌نویسد که روش مکتب شیخ محمد عبده از فلسفه غرب، یعنى فلسفه دکارت، تأثیر پذیرفته و همین سبب شده است تا در وسایل عقیدتى، ارزش زیادى براى عقل قائل شود؛ درحالی‌که حقّ این است که همراه با براهین عقلى و علمى، از دلیل روشن فطرى نیز بهره‌جوییم؛ زیرا از این راه مى‌توان به برنامه‌هاى اسلام راه یافت.[2]

ز) اهتمام عبده در هماهنگی میان قرآن و یافته‌های تجربی، نفی نقل گرایی و تقلید گریزی و گرایش عقلی عبده زمینه‌ساز تحویل‌های مادی و حس گرایانه تفسیر المنار شده است.[3]

[1] - محمد حسین ذهبی، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص ۵۴۹-۵۵۰.

[2] - سید قطب، فى ظلال القرآن، ج۳، ص ۱۵۸۸. عبدالمجید الشرفی نیز افق ذهنی و فرهنگی عبده در برخی مباحث مانند استدلال بر و جود خدا، بداهت عقل و فیض الهی و غیره را متاثر ازفلسفه یونان قدیم می‌داند. عبدالمجید الشرفی، الإسلام و الحداثه، چاپ دوم، تونس: الدار التونسیة للنشر، ۱۹۹۱،ص ۵۴.

[3] - ر.ک. عبد الله میر احمدی، مونا امانی پور، بررسی جایگاه عقل در اندیشه صاحبان تفسیر المنار، پژوهش نامه مذاهب اسلامی، شماره سیزدهم، ۱۳۹۹، ص ۶۲.