آن‌ها به دنبال یافتن دلیلی مطابق معتقدات خود هستند، ازاین‌رو دلیل مخالف را دور افکنده و بر اعتقاد خود مقاومت می‌کنند.[1]

عبده مقلد را از ثمره عقل و خیر فراوانی که خدا برای صاحب حکمت واجب کرده، محروم می‌داند. به نظر و ی، مقلد مثل توپی است که وسوسه شیاطین جن و جهالت شیاطین انس وی را به همدیگر احاله می‌دهند حال‌آنکه مقلد خیال می‌کند که باعقل مردم از عقل خود و بافهم مردم از فهم قرآن بی‌نیاز می‌شود.[2]

به نظر عبده، بارزترین آثار تقلید عبارت‌اند از: مقدم کردن آراء مقلد بر کتاب و سنت؛ منع تعقل و محصور ماندن در سخن گذشتگان؛ منع از تدبر در قرآن کریم و محرومیت از هدایت آن؛ منع ازنظر و استدلال و بحث از حقایق و تمییز بین حق و باطل.[3]

عبده ضعف در فرهنگ سنتی اسلامی را از عوامل رویکرد به تقلید می‌داند؛ زیرا این فرهنگ نمی‌توانست میان تعالیم اسلام و اقتضائات روزگار جدید سازگاری برقرار کند. وی پس از دیدار از اروپا و آگاهی از پیشرفت غربیان در اثر پیروی از روش علمی نوین، به هر مناسبتی مسلمانان را به پرهیز از تقلید و بزرگداشت اندیشه و اعتماد به آن در فهم دعوت می‌کرد.[4]

[1] - محمد عبده، رساله التوحید، قاهره: مکتبه الاسره، ۲۰۰۵م، ص 50.

[2] - محمد رشید رضا، المنار، ج ۳، ص ۷۶. تفسیر آیه ۲۶۹ بقره.

[3] - رمضان خمیس الغریب، موازنه بین منهجی مدرسه المنار و مدرسه الأمناء فی تفسیر و علوم القرآن، موازنه بین منهجی مدرسه المنار و مدرسه الأمناء فی تفسیر القرآن، قاهره: دارالبشیر للثقافه و العلوم، ۱۴۳۹،ص ۲۶۳ .

[4] -ر. ک. محمد البهی، الفکر الاسلامی الحدیث و صلته بالاستعمار الغربی، مکتبه و هبه، چاپ چهارم، ۱۹۶۴، ص ۱۵۳. عبده برای علم کلام جایگاه و یژه‌ای قائل بود به این دلیل که علم کلام یقینی است و متکلم بر اساس تحصیل یقین و با اقامه دلیل و استدلال یقینی عمل می‌کند. بنابراین، تقلید از استدلال دیگران به‌منزله تقلید در اصل ادعا و نتیجه استدلال است. ر.ک. محمد عماره، الاعمال الکامله للامام محمد عبده، قاهره و بیروت: دار الشروق، ۱۴۱۴،ج ۳، ص. ۱۵۹؛ محمدحسین ذهبی، التفسیر و المفسرون، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا، ج ۲، ص ۵۵۴-۵۵۵. درباره جمود حاکم بر الازهر ر. ک. محمد عماره، الامام محمد عبده، مجدد الدنیا بتجدید الدین، ص ۵۴-۵۶.