بحث چهارم- قلب‌

و آن يا در يك كلمه است يا در چند كلمه و داراى اقسام زير است:

الف- قلب در يك كلمه خود دو صورت دارد:

1- قلب كامل- يعنى تمام حروف يك كلمه به ترتيب وارونه آورده شود مانند كلمه فتح (پيروزى) كه وارونه كامل آن حتف (مرگ) است در شعر زير:

[1] 2- مقلوب مجنّح- اگر مثل كلمات فتح و حتف در دو سر يك مصرع قرار گيرند آن را مقلوب مجنّح مى‌گويند مانند:

شاهد در اينجا بر سر ساق و مقلوب آن قاس است كه در دو سر مصرع اول قرار دارد.

3- مقلوب بعض- و آن عبارت از اين است كه بعضى از حروف يك كلمه وارونه شود مانند سخن معصوم (ع) اللّهمّ استر عوراتنا و امن روعاتنا، «پروردگارا زشتيهاى ما را بپوشان و دلهره ما را آرام ساز». شاهد در عورات و روعات است.

ب- قلب در چند كلمه- به گونه‌اى است كه از اول به آخر و از آخر به اول خواندن كلمات به ترتيب و بدون افتادن حرفى ميسّر است مانند سخن حريرى:

نوع دوم، تجنيس صورتى است كه بيش از دو كلمه نياز دارد

و داراى بحثهايى است:

[2] شاعر در اين هنگام كسى را كه دل محزون و گرفته داشت شاد كرد بزودى مردم به خوشى مى‌رسند اگر چه غصّه بر ما چون كوه پا برجاست.

[3] وقتى بيچاره‌اى برهنه است غمخوارش باش وقتى كسى بدى مى‌كند از وى در گذر.