فصل دوم- كمالات نفسانى على (ع)

فضايل نفسانى يا به اعتبار قوه انديشه است و يا به اعتبار قوه عملى.

بنا بر اين در اين جا دو بحث است:

بحث اوّل- امام على (ع) جامع كمالات قوه نظريّه است‌

و كمال قوه نظرى به كمال يافتن حكمت نظرى است و كمال حكمت نظرى عبارت از كمال نفس انسانى است. و كمال نفس انسانى به درك معارف حقيقى و تصديق حقايق نظرى به اندازه توان بشرى است و شك نيست كه اين مرتبه براى آن حضرت ثابت بوده است. توضيح اين معنى اين است كه امام على (ع) پس از رسول خدا سيّد عارفان بوده است و اين كه آن جناب به مقام وصول حق دست يافته است.

تحقيق اين مطلب چنين است كه در علم چگونگى سلوك ثابت شده است كه وصول عارف به حق زمانى حقيقت دارد كه از خود فراموشى به وى دست دهد و جناب حضرت حق را از جهت اين كه فقط اوست ببيند و اگر نفس خود را مى‌بيند به اين لحاظ باشد كه وجود اعتبارى دارد نه از اين جهت كه به زيور حق آراسته شده است.

در گفتار و اشارات آن حضرت امورى وجود دارد كه وصول آن حضرت به اين مرتبه را بيان مى‌كند و از آن موارد به ذكر سه مورد مى‌پردازيم:

اول- گفتار آن حضرت است كه: «اگر پرده‌ها برداشته شود بر يقينم چيزى افزوده نمى‌شود» [1]. چنان كه مى‌دانى اين سخن اشاره به كمالات نفسانى مربوط به قوه نظرى است كه براى آن حضرت بالفعل حاصل بوده و اين نشانه تحقق وصول كامل به مرتبه‌اى است كه حتى براى اوليا وصولش ممكن نيست (منظور از اوليا در اين جا غير جانشينان پيغمبرند.)