اساسا سر اعجاز قولي قرآن و امكان تأويل آن و رجوع از ظاهر آن به بطون و لايه هاي عميق آن و ارجاع متشابهات آن به محكماتش همه به خاطر كشدار بودن و تاب داشتن آن قالب و در تنگنا قرار نگرفتن گوينده آن در آن قالب براي تبيين مراتب مراد جدي خود است ; وگرنه چگونه ممكن بود كه از ظاهر به باطن راه يافت بدون اينكه ظاهر هيچ دال و دلالتي بر باطن داشته باشد؟ البته كه اين راهيابي احتياج به ابزار تصفيه باطن و آشنائي به راه آن و از راسخين در علم شدن و وقوف بر شيوه تأويل دارد: (لايمسه الاالمطهرون) . و در واقع اعجاز قرآن همان در هم شكستن عادت و خرق تنگناي اسباب عادي و قوالب بشري و ابراز نمودن معاني بلند فراتر از افق فكر انسان در قالب همين الفاظ بشري است ; و تحدي و هماورد خواهي آن هم در همين زمينه بوده است و آسماني بودن آن هم بدين لحاظ است ; و قرآن اگر به هر زبان ديگري هم نازل مي‌شد بر همين منوال مي‌بود. همان گونه كه خداوند با وحي به زنبور به او آموخت كه از همين گل و گياه و محيطي كه زنبور و ديگر موجودات هم در آن زيست مي‌نمايند و به خاطر محدوديت و در تنگنا بودن خود از توليد عسل از آنها ناتوانند چگونه خانه بسازد و عسل توليد كند بدون اينكه در تنگنايي كه ديگر موجودات قرار دارند آن هم قرار گيرد. و درهم شكستن قالب تنگ محيط براي زنبور به جهت استعداد و تاب و توان ويژه اي است كه آن در بين حشرات و حيوانات دارد; و آن تاب و توان و استعداد هم از