اسم الکتاب : مباني فقهي حكومت اسلامي المؤلف : منتظري، حسينعلي الجزء : 1 صفحة : 127
در تفسير مجمع البيان ذيل همين آيه مطلبي نقل شده كه مؤيد همين احتمال
است و آن مطلب اين گونه است :
"روايت شده هنگامي كه پيامبر اكرم 6 ميخواستند به جنگ تبوك
عزيمت كنند به مردم دستور فرمودند براي شركت در جنگ از شهر خارج
شوند، برخي افراد گفتند: بايد از پدر و مادرهايمان كسب اجازه كنيم، در اين
هنگام اين آيه نازل شد: (النبي اولي بالمؤمنين ...).[1]
و اما در مورد جمله (من انفسهم - از خود آنان) كه در آيه آمده، بنابر اين احتمال
بايد گفت : اين تعبير همانند تعبير ديگري كه در آيه (فاذا دخلتم بيوتا فسلموا علي
انفسكم [2]) هنگامي كه در خانه ها وارد شديد به خودتان سلام كنيد. ميباشد و
منظور اين است كه برخي از شما به برخي ديگر سلام كنيد; و نيز همانند اين آيه
است كه خداوند سبحان به بني اسرائيل ميفرمايد: (فاقتلوا انفسكم) خودتان را
بكشيد[3] كه منظور اين است كه برخي از شما برخي ديگر را بكشيد.
در اين آيه نيز منظور بيان اولويت پيامبر بر ساير كساني است كه در جامعه ولايت
دارند; گواه اين احتمال نيز كلمه "اولي" است كه افعل التفضيل از ولايت است و
مفهوم آن اين است كه ولايت وي از ساير ولايتها بيشتر و گسترده تر است . و حداقل
اولويت در رابطه با اموري است كه ديگران ميتوانند نسبت به آن ولايت و
حكومت داشته باشند.
اين چهار احتمال درباره "اولويت" در آيه بود، و آشكار است كه احتمال اول
عامتر و گسترده تر از احتمال دوم است، و احتمال دوم گسترده تر از احتمال سوم .
برخي از بزرگان گفته اند: اطلاق آيه اقتضا دارد كه احتمال اول را اختيار كنيم، اما
آنچه به نظر ما ميرسد اين است كه نمي توان به اطلاق لفظ تمسك كرد; زيرا التزام
به اولويت در مسائلي نظير روابط و حقوق شخصي زن و شوهر بلكه تصرف در
اموال شخصي و ازدواج و طلاق ديگران و مسائل ديگري از اين قبيل امكان پذير
نيست مگر در مواردي كه مصالح جامعه به دخالت و تصرف در آنها بستگي داشته
باشد. [كه آن نقطه نظر ديگري است ].
و اما آنچه احتمال دوم را تأييد ميكند اين است كه اين آيه پس از دو آيه اي واقع
شده كه ضمن آن پسر دانستن پسرخوانده [كه در زمان جاهليت مرسوم بوده ] نفي
شده است، ظاهر آيه و سياق آيات قبل بيانگر اين است كه آن در رابطه با زيد بن
حارثه پسرخوانده پيامبراكرم 6 است و درصدد است اين معني را بفهماند كه
[1] مجمع البيان، 338/2 (جزء 8).
[2] نور (24): 61.
[3] بقره (2): 54.
اسم الکتاب : مباني فقهي حكومت اسلامي المؤلف : منتظري، حسينعلي الجزء : 1 صفحة : 127