"خلق" را با هم مقايسه نمائيم : "خلق" يعني آفريدن و ايجاد هر پديده اي، كه به فرد ايجاد كننده "خالق" و به شئ ايجاد شده "مخلوق" گويند، كه در حقيقت اين آفريدن تنها كار خداست و كسي جز او قادر بر آن نيست . اما "خلق" به معني آفرينش شكل باطن و خصلت دروني انسان است كه به دست خود او انجام شده و خود طراح امور نفساني خويش مي‌باشد، آدمي وقتي متولد مي‌شود خلقتش كامل است و تمام اعضاء و جوارح مورد نياز را دارد اما از نظر "خلق" اوست كه بايد آفريننده خصلت هاي روحي خودش باشد. تفاوت او با حيوان در همين است كه حيوان وقتي متولد شد همراه با يك سلسله غرائز پا به دنيا مي‌گذارد و روح و جسم او با هم هماهنگ است، اما انسان اگر چه از لحاظ جسمي كامل به دنيا مي‌آيد ولي روحش بايد تكامل پيدا نمايد، مدلها و الگوها را در اختيارش گذاشته اند، هم راه پستي و شرارت و هم مسير انسانيت را روشن نموده اند و او خود بايد طراحي ساختمان روحي خود را به عهده گيرد، حال وقتي اين حالات روحي در وجود انسان قوي و مستحكم شد به آن "خلق" گويند.

انسان در بدو تولد همانند فلز گداخته و مذابي است كه در هر ظرفي ريخته شود به شكل همان قالب و ظرف در مي‌آيد، به اين معني كه صفات آدمي در كودكي قابل تغيير است ; ولي هرچه از عمر او مي‌گذرد اخلاق و صفات او در وجودش محكم شده و رسوخ پيدا مي‌كند، همان گونه كه آن فلز گداخته پس از مدتي كه در قالب ماند و سرد شد سفت و سخت گشته و ديگر نمي توان شكل و قيافه اش را به اين سادگي ها عوض كرد. حال اگر خلق و خويي كه انسان با آن هماهنگ گشته است از ملكات و فضائل انساني باشد، احتمال انحراف او از مسير مستقيم بسيار بعيد است ; ولي اگر خصلت هاي حيواني وناپسند در او استحكام پيدا كرد، مشكل مي‌توان او را به راه درست هدايت نمود، و به قول سعدي شيرازي (ره):

مثالي كه در كلام سعدي آمده اين است كه يك تكه چوبي كه تازه از درخت