راستاي منافع شخصي و حكومتي خود حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال مي‌كنند و مردم هم از آنها مي‌پذيرند. ابوبصير مي‌گويد: از امام صادق (ع) درباره تفسير آيه (اتخذوا أحبارهم و رهبانهم أربابا من دون الله )[1] پرسيدم ; امام صادق (ع) فرمودند: "به خدا قسم آنان مردم را به عبادت خود دعوت نكردند، و اگر چنين مي‌كردند مردم دعوت آنان را اجابت نمي كردند; بلكه حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال كردند و مردم نيز از آنان تبعيت كردند بدون آن كه توجه داشته باشند."[2] در روايت ديگري آمده است : "مردم براي آنها روزه نگرفتند و نماز نخواندند، بلكه در حلال كردن حرام و حرام كردن حلال از آنها تبعيت كردند."[3] و نيز در خبر ديگري آمده است : "اطاعت از رهبران در معصيت خدا اتخاذ ارباب است ."[4]

شايد به خاطر اين كه مردم به راحتي از چنين رهبراني اطاعت كنند، حاكمان بني اميه اجازه نمي دادند تا مردم با ابعاد شرك آشنا شوند تا آنها به راحتي بتوانند انديشه هاي مشركانه خود را حاكم سازند و بر مصدر قدرت تكيه بزنند و مردم عكس العملي نشان ندهند. از امام صادق (ع) نقل شده است كه آن حضرت در توصيف برخورد حاكمان بني اميه با دانشمندان و مبلغان دين فرموده است : "بني اميه مردم را در آموزش ايمان آزاد گذاشتند، ولي در آموزش شرك آزاد نگذاشتند; به اين منظور كه وقتي آنان مردم را به شرك واداشتند، مردم متوجه نشوند."[5]

در پايان لازم است يادآوري شود كه شرك گاه در ذات خداست، يعني موجودي را شريك خدا دانستن ; و گاه در صفات اوست، يعني صفاتي را براي خداوند قائل شدن كه از ذات خدا نيست و زايد بر آن است ; و گاه شرك افعالي است، يعني معتقد شدن به اين كه خداوند در انجام كارهايش كساني را شريك دارد; و گاهي در عبادت است، يعني پرستيدن غير خدا در كنار خدا.

---