نا اميدي بر او غالب گردد حسرت و تأسف او را بكشد، و اگر غضب شدت پيدا كند آرام نگيرد، و اگر سعادت و خرسندي نصيب وي شود زمام خويشتنداري را از دست مي‌دهد، و اگر ترس به ناگاه او را فرا گيرد پرهيز كردن او را مشغول دارد، و اگر گشايشي در كارش پديد آيد و در امن و امان باشد دچار غفلت مي‌شود، واگر مالي به چنگ آورد توانگري او را به سركشي وادارد، و اگر به فقر و نداري گرفتار شود به بلا دچار گردد، و اگر مصيبتي به او برسد نابردباري رسوايش سازد، و اگر گرسنگي بي طاقتش گرداند ناتواني وي را از پا در آورد، و اگر بيش از حد سير شود پر بودن شكم به او زيان رساند. پس هر تفريط و تقصير او را زيان رساند و هر افراط و از حد گذراندن موجب تباهي او مي‌شود."[1]

افراط و تفريط هر دو رذيلت اخلاقي اند، و آنچه فضيلت است حد وسط اين دو مي‌باشد. افراط در شهوت انسان را به بي بند و باري مي‌كشاند، و تفريط در آن منجر به گوشه گيري و انقراض نسل مي‌شود. راه اعتدال تشكيل خانواده و ازدواج است . اگر شخصي كاملا به آرزوهاي خود بي اعتنا باشد، دچار حسرت و اندوه مي‌شود; و اگر همواره دنبال خواهش هاي نفساني و آرزوها باشد، طمعكار مي‌گردد. حد وسط اين دو پذيرفته است كه تلاش در جهت كسب روزي و قناعت به اندازه نياز مي‌باشد. اميرمؤمنان (ع) مي‌فرمايد: "لاتري الجاهل الا مفرطا او مفرطا"[2] "نادان را نمي بيني مگر اين كه كاري را از اندازه فراتر برد و يا بدانجا كه بايد نرساند." و همين طور مي‌فرمايد: "نتيجه تفريط پشيماني است ."[3] عدالت كه در آثار ديني روي آن تأكيد زيادي شده، همين داشتن حالت اعتدال و دور بودن از افراط و تفريط در امور زندگي است .

---