ظاهري و باطني و عقل كامل است . و در عقل ممكن است به قدري ارتقاء پيدا كند كه مانند نبي اكرم 6 عقل كل شود و به جايي رسد كه ملائكة الله هم در مقام ادراك ذات و صفات حق نتوانند به آن مقام برسند; اين عظمت قدرت حق تعالي را مي‌رساند.

به اصطلاح فلاسفه خداوند متعال در قوس نزول، خلقت را از عقل شروع مي‌كند: "اول ما خلق الله العقل"[1] اولين مخلوق خدا عقل است، كه به آن عالم "جبروت" مي‌گويند، و پس از عالم عقل عالم مثال قرار دارد كه عالم "ملكوت" نام دارد و متوسط بين عالم عقل و عالم ماده است، و بعد از عالم ملكوت عالم "ناسوت" كه عالم ماده است قرار دارد. در قوس نزول به اصطلاح فيض حق تعالي از عقل به ناسوت مي‌رسد.

يك قوس صعودي هم هست كه در مقام تكامل، خاك كه پست ترين موجود عالم ماده است تكامل پيدا مي‌كند تا به مرحله مثال مي‌رسد. همان قواي ظاهري و باطني كه ما داريم نمونه عالم مثال است، و سپس ارتقاء پيدا مي‌كند به عقل با همه مراتبي كه دارد. بنابراين فيض خدا هيچ گاه منقطع نمي شود; چنانچه قوس نزولي هست و به ناسوت مي‌رسد، ناسوت هم قابل ارتقاء و تكامل است تا به عقل برسد. اين حركت تكاملي هم دائما وجود دارد. اين عالم ماده در اثر حركت جوهري ذاتي كه دارد اين ارتقاء و تكامل را پيدا مي‌كند كه ماده تبديل به عقل مي‌شود.

پس يك منظور اين است كه خدا خواسته قدرت خود را به ما تفهيم كند.

2- نكته ديگر اين كه خدا مي‌خواسته تذكر دهد كه اي انسان تو با اين كه خاك بودي به قدري تو را ارتقاء داديم كه ملائكة الله مأمور سجده تو شدند و تو بر

---