در حقيقت آنچه روح عبادت است انقياد كامل و تسليم مطلق در برابر خداوند است، اين روحيه موجب كمال و رشد معنوي انسان است ; و آنچه موجب سقوط و هلاكت ابدي مي‌شود، پيدا شدن روحيه طغيان و تكبر در برابر حق تعالي است .

سؤال و درخواست شيطان از خدا

در بعضي از روايات آمده شيطان پس از رانده شدن از بهشت و سقوطش پيش خدا، به خدا گفت : من خيلي تو را عبادت كردم حالا پاداش من چه مي‌شود؟ جواب آمد كه تو حالت تكبر و خودبيني پيدا كردي و عبادتهاي خود را تباه كردي و اگر چيز ديگر و حاجتي غير از پاداش مي‌خواهي بگو، گفت : حاجت من اين است كه تا روز قيامت زنده باشم [1] و بر اولاد آدم مسلط باشم و همچون جريان خون در رگ و ريشه بني آدم، بر افكار و انديشه آنان احاطه داشته باشم، به نحوي كه من آنها را ببينم ولي آنها مرا نبينند; و خدا خواسته او را اجابت نمود.

در بعضي روايات هست كه شيطان شش هزار سال خدا را عبادت كرد[2] در حالي كه معلوم نيست اين سالها از سالهاي دنيا بود يا از سالهاي آخرت ; و سالهاي آخرت، هر روزش هزار سال مي‌باشد;[3] شيطان يك چنين سابقه اي در عبادت داشت ولي با پيدا شدن حالت تكبر و خودبيني سابقه و ارزش او از بين رفت [4]. اين است كه حضرت مي‌فرمايد: "و تعزز بخلقة النار، و استهون خلق الصلصال".

---