تفاوت ابزار ادراكات در بيداري و خواب

وسيله كار قوه باصره چشم، و وسيله كار قوه سامعه گوش است . البته انسان در عالم طبيعت و ماده به اين ابزار احتياج دارد، وقتي كه خواب است ديگر از گوش نمي شنود ولي قوه سامعه اش به كار است ; مثلا خواب مي‌بيند در يك باغ است و صداي آواز هم مي‌شنود، در صورتي كه گوش طبيعي نمي شنود، و يا خواب مي‌بيند كه با دست ميوه مي‌چيند و مي‌خورد، در حالي كه دستش بي حركت است .

حواس باطني وقتي به اين ابزار احتياج دارند كه بخواهند با عالم ماده و طبيعت تماس بگيرند، اما باغي كه در خواب مي‌بينيم از عالم مثال است و در آنجا انسان احتياج به ابزار طبيعي ندارد، بلكه به ابزار مثالي كه از سنخ همان عالم است احتياج دارد.

"و جوارح يختدمها"

(و داراي جوارح و ابزار مادي است كه آنها را به كار مي‌گيرد.)

"جوارح" جمع "جارحة" است و مراد تمام ابزار طبيعي است نيست .

"و أدوات يقلبها"

(و اعضايي كه در اختيار او باشد و تصرف او را بپذيرد.)

"ادوات" جمع "ادات" است، "ادات" يعني آلتي كه انسان در انجام كاري از آن استفاده مي‌كند; مثلا انسان از گوش و چشم خود استفاده مي‌كند. اين دو عبارت تقريبا يكي است و عطف تفسيري است .

تا اينجا حضرت اعضاء و جوارح و قواي مدركه جزئي را نيز كه احساسات جزئي با آنها انجام مي‌شود ذكر فرمود.

قوه عاقله

"و معرفة يفرق بها بين الحق و الباطل"

(و شناختي كه بدان حق را از باطل جدا كند.)