آشوبهاى سده‌هاى پريشانى ممكن بود، و زين رو، نهضت بازگشت را تقويت و تسريع مى‌نمود.

از بن، رويكرد ايران متشيّع را به حوزه دينى شيعى جبل عامل، بايد با همين اصالت‌گرائى در پيوند دانست.

سنّت فكرى و فرهنگى‌اى كه در ايران عوامزده شده بود و ارتباطش با متون اصلى و اصيل دين كم شده بود، در جبل عامل حياتى پرجوشش داشت. در زمانى كه تشيّع ايران از متون قديم كلام و تفسير و حديث- كه به زبان تازى بودند-، دور افتاده بود و بيشتر به مطالعه نگارشهاى دست دوم/ دست چندم مشغول بود، در حوزه جبل عامل همان مدارك و متون قديم در رواج و مدار مطالعت و مدارست بود. به عبارتى، تشيّع جبل عامل با جانمايه‌هاى معرفت شيعى مرتبطتر بود و مذهب ناب‌تر و سره‌ترى را مى‌شناخت و عرضه مى‌كرد.

بدين ترتيب عالمان ايرانى با پيوند با علماى عاملى، «نهضت بازگشت» را قوّت دادند.

چنان كه مى‌دانيم حتّى بسيارى از نسخه‌هاى خطّى متون مهمّ شيعى در اين روزگار از جبل عامل به ايران سرازير شد[1] و به يك انقلاب فرهنگى در شناخت تشيّع منجر گرديد.

حيات طيّبه مجلسى اوّل و مجلسى دوم- رضوان اللَّه عليهما- در صورت پذيرفتن بخش عظيمى از خيرش فرهنگى تشيّع و نهضت بازگشت به اصالتهاى انديشگى و فرهنگى دين مبين هزينه شد.

در پيوند گرايشهاى حديثى مجلسى‌ها كه ريشه‌اى هم در آب اصالت‌گرائى نهضت بازگشت دارد، تأثير عالمى بزرگ چون شيخ بهائى را به عنوان فرزند برومند طائفه علماى جبل عامل، بار ديگر، يادآور بايد شد.

از اساس، علماى عاملى در نهضت حديثى عصر صفوى- كه دست در دست نهضت بازگشت به منابع اصيل دينى هم داشت- اثرى شگرف داشتند.

گفته‌اند كه دوران ملّا محمّد تقى مجلسى (ره)، زمانى بود كه مردم آشنائى بسيار كمى با اخبار و احاديث اهل بيت عصمت و طهارت- :- داشتند؛ از اين رو، او به ترويج و ترجمه و شرح احاديث همّت گماشت و شاگردان زيادى در اين زمينه تربيت‌

[1] در باره اين« نسخه‌هاى مهاجر»، نگر: مقالات تاريخى، رسول جعفريان.