چون مصيبتى به آنها رسد، مى‌گويند إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‌ ما براى حضرت حقيم و بازگشت ما همه به اوست. ايشانند كه از پروردگارشان برايشان صلوات و رحمتهاست و ايشانند پويندگان راه هدايت و راست رفتارى.» و اين نوع مخصوص است به اسم «رضا» و زود است كه مى‌آيد در بابى خاص.

و نوع نخستين، ثوابى مرتّب نخواهد بود، زيرا كه تجلّد و اظهار ثبات و قوت قلب براى خدا نكرده است و عمل او خود نمايى بر اقران و رياء محض مى‌تواند بود پس آنچه از جنس رياء وارد آمد، از اين قبيل است، و ليكن بيتابى و جزع بدتر از اين است، زيرا كه نفوس بشريه به سوى اخلاق امثال و طرف آميزش و معاشرت خود ميل مى‌كند و هنگامى كه از يكى‌شان در مصيبتى بيتابى بينند، خوش نما مى‌دانند و اقتفا مى‌نمايند و رسم جزع و آداب فزع در ميان آنها شايع مى‌شود و آيين صبر و رضا، ضايع مى‌ماند و وقتى كه مشاهده حال صابران در مؤالف و قرين خود كنند، نفوسشان به كسب خلق او مايل مى‌شود و رسم رذائل از طبعشان زايل مى‌گردد و بسا كه اين رويه و روش در بعضى كمال مى‌گيرد و نظام نوع را جلوه و جمال مى‌دهد.

و هر چند چنين صبر و صابر را در مقام اطلاق بر قسم ثانى نتوان محمول داشت.

و بدان كه خداى عزّ و جلّ، صابران را به اوصافى چند در كلام مجيد و كتاب كريم خود وصف فرموده و آنها را در زياده از هفتاد موضع ياد نموده است و بسيارى از خيرات و مزيد درجات را نسبت به سوى صبر داده و درهاى رفعت دنيا و آخرت را از اين راه به سوى بندگان گشاده؛ پس فرموده است: عز من قائل: وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا[1]: «قرار داديم از ايشان پيشوايانى كه هدايت به امر ما مى‌نمايد از اينكه صبر كردند». مى‌فرمايد: وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا[2]: «تمامى گرفت بهتر كلمه پروردگارت بر بنى اسرائيل به سبب صبرى كه كردند و ثباتى كه آوردند».

فرموده است: وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ‌.[3]: «هر آينه پاداش مى‌دهيم آنانى را كه صبر گردند، مزدشان را بهتر از عملشان». فرموده است: أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا.[4]: «اين مردمند كه گرفته‌اند مزد خود را دو بار به سبب‌

[1] سجده/ 24.

[2] الاعراف/ 137.

[3] النحل/ 96.

[4] القصص/ 54.