حقيقت دين محمد 6 و آنچه را كه آن حضرت از طرف خداوند به مردم ابلاغ فرموده است و نيز كسانى را كه تابع او بودند شناختم، دوست داشتم ابتدا نظرى به شريعت و تابعان او بياندازم، اين بود كه اكثر مسلمانان را مالكى، حنفى، شافعى و حنبلى يافتم و آنها چهار مذهبند:

مذهب مالك (95- 179 ه)، مذهب ابو حنيفه (80- 150 ه)، مذهب شافعى (150- 204 ه) و مذهب احمد بن حنبل (164- 241 ه) در اينجا اسامى اين چهار مذهب را به ترتيب زمانى در نياوردم‌[1] زيرا مقصود غير اينهاست.

پرسيدم: آيا اين چهار نفر از اصحاب پيامبرشان حضرت محمد 6‌اند، خود آن حضرت را درك كرده‌اند؟

گفته شد: نه.

[1] ائمه فقه در سنت و جماعت بسيار بودند، چون ضمانت اجراى فتاواى فقهى آنان با دولت عباسى بود و به حسب اختلافاتى كه در آن فتاوا پيدا مى‌شد اجراى آنها از طرف ضابط شرعى متعذر مى‌نمود، از اين جهت دولت عباسى براى سهولت اجراى امر قضا در بلاد اسلام بر آن شد كه از ميان آن همه مجتهدان، فقط چهار نفر كه ابو حنيفه، مالك، شافعى و احمد حنبل باشند، به رسميت بشناسد و فتاواى آنان را معتبر بشمارد، از اين رو باب اجتهاد از نظر حكومت عباسى جز در مورد فقهاى اربعه مذكور، مسدود گشت و مذاهب آنان در بلاد اسلامى مذاهب رسمى سنت و جماعت گرديد:

1- امام ابو حنيفه( 80- 150) كه نعمان بن ثابت بن زوطى بن ماه نام داشت و كنيه او ابو حنيفه بود و معروف به امام اعظم است فقيهى ايرانى الأصل بود.

2- امام مالك( 95- 179 ه) كه او را امام المدينه گويند فقيهى عربى الاصل بود و مالك بن انس اصبحى نام داشت كتاب معروف مالك« الموطأ» نام دارد كه در باره حديث است.

3- امام شافعى( 150- 204 ه) نام او محمد بن ادريس شافعى و فقيهى عربى و قرشى الأصل است در غزّه تولد يافت و در مصر درگذشت.

4- امام احمد بن حنبل( 164- 241 ه) نام او ابو عبد اللَّه احمد حنبل و مؤسس چهارمين مذهب سنت و جماعت است در بغداد زائيده شد و به همان شهر درگذشت. محمد ابو زهره تاريخ المذاهب الإسلاميه ص 160 به بعد.