باشد و اگر اين مسأله در يك شخص رخ نداد به كسى كه امر تأديب را [با رغبت‌] به عهده دارد، كسى اضافه مى‌شود كه داراى اين ماهيت جزييه باشد و بدين‌ترتيب اين مسأله در مورد كسى كه تأديب هر امتى به او واگذار مى‌شود به صورت سنت درمى‌آيد تا از افراد ديگرى در راه تأديب آن امّت، توأما يا كرها استفاده نمايد، سپس كسانى كه از آن‌ها در اين راه كارى خواهد را به دو طايفه تقسيم مى‌كند يا يك گروه كه داراى هردو خصوصيت مى‌باشد.

پس اين طايفه يا اين دو طايفه را به اجزائش يا اجزاى هريك از آن‌ها تقسيم مى‌كند تا اين تقسيم‌بندى به كوچك‌ترين اجزاى آن منتهى شود يا به كوچك‌ترين آن‌ها از نظر قدرت تأديب، و مراتب آن‌ها را بر اساس فضيلت فكرى كه در هريك از آن‌ها است قرار مى‌دهد. يا آن فضيلت فكرى كه به وسيله آن اجزا را به كار مى‌گيرد يا فضيلت فكرى كه به وسيله آن چيز ديگرى را به كار وامى‌دارد. در اين صورت به حسب نيروى فضيلت فكريه يا نزديك آن است و يا هم‌رتبه آن است. پس هنگامى كه اين دو طايفه در هر امتى يا هر شهرى حاصل شدند، اجزاى ديگر بر اساس آن‌ها ترتيب مى‌يابند، پس اين است شكل‌ها در راه‌هايى كه از آن‌ها در ميان امّت‌ها و شهرها، اشيا چهارگانه انسانى كه به وسيله آن‌ها مى‌توان به سعادت نهايى رسيد، به دست مى‌آيد.

عوام و خواص‌

52. سرآغاز تمام اين علوم، علمى است كه موجودات را به طور