هستى، شامل علم به اجناس اربعه مى‌شود كه به وسيله آن‌ها سعادت نهايى براى اهل شهرها و امّت‌ها حاصل مى‌گردد. آن‌چه پس از اين كاوش نظرى باقى مى‌ماند اين است كه اين چهار امر، به صورت بالفعل در امت‌ها و شهرها چنان‌كه امور نظرى اقتضا مى‌كنند موجود است.

رابطه امور نظرى و خارجى‌

20. آيا تصور شما اين است كه اين نظريه در مورد اشيايى كه به وسيله آن‌ها در شهرها و امت‌ها فعليت مى‌يابند نيز چيزى عرضه مى‌كند؟

بله، آن‌چه به صورت معقول به ما عرضه داشت روشن بود.

اگر بر اين رأى باشيم كه با ارائه معقول شئ، آن شئ با كيفيتى كه در خارج تحقق مى‌يابد نيز ارائه شده است، نتيجه اين خواهد بود كه علوم نظرى‌اى كه در مورد هر شى‌اى وجود دارد، آن شئ را به صورت بالفعل ارائه مى‌نمايد. مثل اين‌كه، وقتى در مورد بنّايى به طور معقول بحث شود و تعقل شود كه بنّايى چگونه شكل مى‌گيرد و بنّا خود چگونه است، بنّايى در انسانى كه صناعت بنّايى را تعقل كرده است پديد آيد يا اين‌كه اگر بنّا به طور معقول ارائه شود نتيجه اين باشد كه بنّا در خارج موجود گردد. اگر مثال‌هاى بالا درست باشند، آن‌گاه مى‌توان گفت كه علوم نظرى باعث پديد آمدن امور خارجى نيز مى‌شوند.

اعراض تبديل‌پذير

21. اگر اين‌طور نباشد كه با تعقل شى‌اى آن شئ به صورت قابل تحقق‌