اعتدال‌سنجى‌

12. امّا چگونه بدانيم كه اخلاق خود را به حد ميانه رسانيده‌ايم؟ اين مسأله را اين‌طور مى‌توانيم بدانيم كه بررسى كنيم آيا فعلى كه از حالت نقصان خلق ناشى مى‌شود، به راحتى از ما سر مى‌زند يا نه؟ و آيا انجام فعلى كه از حالت زيادى خلق ناشى مى‌شود، براى ما آسان است يا نه؟ پس اگر اين دو از جهت سهولت براى ما يكسان بودند يا به هم نزديك بودند، مى‌فهميم كه درون ما در حالت اعتدال قرار دارد و امتحان سهولت اين دو چنين است كه به دو فعل در مجموع نگاه كنيم، اگر از هيچ‌يك از آن دو اذيت نمى‌شديم يا از هردو لذت مى‌برديم يا از يكى لذت مى‌برديم و از ديگرى اذيت نمى‌شديم يا اين‌كه اذيتى كه از آن مى‌شديم واقعا اندك بود، مى‌فهميديم كه آن دو از جهت سهولت براى ما يكسان‌اند يا به هم نزديك‌اند و از آن جهت كه اعتدال در ميان دو طرف قرار دارد و امكان دارد كه در اطراف چيزى كه به اعتدال شبيه باشد يافت شود، لازم است از وقوع در چيزى كه شبيه اعتدال است دورى كنيم و مثال اين مطلب بى‌باكى است كه شبيه شجاعت است و تبذير كه شبيه سخاوت است و گستاخى (بى‌حيايى و پررويى) كه شبيه ظرافت طبع و نكته‌سنجى است و تملق كه شبيه تودد و دوستى است و تحاسر (واماندگى) كه شبيه تواضع است و تصنع كه شبيه صداقت انسان در مورد خويش است و هم‌چنين از آن رو كه در دو طرف حد وسط، امورى است كه طبع ما به آن مايل‌تر است لازم است، كه از وقوع در آن‌ها احتراز كنيم،