متقابل و دوجانبه بود اولى «ولىّ» دومى است و دومى نيز «ولىّ» اولى مانند اخوّت و برادرى، و اگر تأثير يك‌جانبه بود، اوّلى «ولىّ» دومى است و دومى «مولّى عليه» اولى است يعنى دومى تحت ولايت اوّلى است مانند ابوّت و بنوّت و عليت و معلوليت.

ولايت كه امرى «اضافى» است اگر به فتح «واو» باشد تأثير آن يك‌جانبه است و از كسى كه «ولىّ» است به عنوان «والى» ياد مى‌شود، اما اگر دوجانبه بود از آن به كسر «واو» تعبير مى‌شود و خدا ولىّ و والى است يعنى خدا سرپرست و موجودات تحت ولايت و سرپرستى او قرار دارند. از اين جهت در قرآن فرمود: هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِ‌[1].

به بيان ديگر ولايت به معناى «قرب» بر دو قسم است: الف) قرب اعتبارى كه اضافه و نسبت آن مبتنى بر دو طرف است، اگر كسى به ديوار نزديك باشد، ديوار نيز به او نزديك است كه اضافه و نسبت تابع دو طرف نسبت و اضافه است؛ ب) قرب حقيقى كه از آن به اضافه اشراقيّه تعبير مى‌كنند، اساس اين قرب بر مضاف اليه استوار است، يعنى مضاف اليه ظهور مى‌كند، سپس اضافه ظهور مى‌يابد يا در سايه اضافه، مضاف پيدا مى‌شود نظير خورشيد و نور آن‌كه اضافه يك طرفه است يا اضافه و نسبت علم با نفس و روح، يعنى نفس و روح با يك اشراق و توجّه صورتى را در خود آفريده و ايجاد مى‌كند، لذا در اضافه اشراقى «مضاف اليه» اصل است، مضاف فرع بر اضافه است.

ولايت و قرب خدا به انسان از نوع ولايت حقيقى است لذا قرب از ناحيه خداوند همواره حاصل است: نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ[2] يا فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ‌[3] لكن ممكن است از ناحيه انسان قرب حاصل نشده باشد پس از طرف فاعل‌

[1] - كهف، 44.

[2] - ق، 16.

[3] - بقره، 186.