شهود مى‌نمايد و ملك و ملكوت و جهان پيدا و پنهان را تجلّى خدا و يك فروغ رخ يار و آويخته به مركز هستى مطلق و كمال محض مى‌بيند، عارف اسلامى دانش و بينش، ايمان و عمل صالح، عقلانيت و عدالت، معرفت و معنويت و سلوك و سياست را در همه مراحل حيات عرفانى‌اش نگريسته و قلمرو بندگى را وسيع و فسيح مى‌بيند تا خدمت به خلق را نيز از رهگذر خدمت به حقّ و ياد محبوب مشاهده كند و درد خدا و خلق را باهم پيوند بزند و در همه اين مواضع و منازل و مناظر شريعت نصب العين او خواهد بود تا ذرّه‌اى از جاده مستقيم و حقّ خارج نشود و به تعبير علامه تهرانى: «صوفى حقيقى از حيث اعمال دينى و عقايد مذهبى با ساير متشرعين تفاوت نداشته، جز آنكه به فرائض و به مندوبات زيادتر عمل كرده‌اند.» [1] و در جاذبه‌هاى عرفانى و مكانيسم رابطه انسان با خدا با رويكردهاى «اسلامى» همه حالات و حركات سالك تحت شريعت قرار گرفته و انگيزه، انديشه، اخلاق و مختصات روحى‌اش با اعمال و افعال و رفتارهاى عينى‌اش پيوند وجودى دارد و كنش و واكنش‌ها و عمل و عكس العمل‌هايش انفسى و درونى است از نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي‌ [2] تا كَدْحاً فَمُلاقِيهِ‌ [3] را با معيار و شاخص‌ فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً [4] طىّ نمايد لذا سير و وصول ذو مراتب و مقول به تشكيك است و ختم‌نابردار چه اينكه محدوديتى براى حقيقت نيست و به تعبير علامه محمد تقى جعفرى: «پايان اين سير و سلوك را مانند پايان سير طبيعى و حركت معمولى فرض كردن، از نهايت بى‌خبرى است، زيرا تصور پايان و آغاز و وسط در بى‌نهايت آن اندازه بى‌اساس است كه فرورفتن در تناقض! ... به عبارت روشن‌تر تعيين مسافت ميان خود و خدا با اندازه‌گيرى رياضيات، دور كردن خدا از

[1]. تهرانى، محمد حسين، اللّه‌شناسى، ج 3، ص 33- 37.

[2]. حجر، 29.

[3]. انشقاق، 6.

[4]. كهف، 110.