است يعنى روح همه آنها يكى است.» [1] پس شريعت از حيث چيستى و ماى شارحه ما الشّريعة؟ معناى لغوى داشته و به راهى اطلاق مى‌شود كه در كنار رودخانه است و مسيرى براى دستيابى به آب محسوب مى‌شود مثل شريعه فرات و از حيث چيستى و ماى حقيقيّه ما الشّريعة؟ احكام و بايد و نبايدهايى كه چگونگى سلوك الى اللّه و زيستن برپايه‌ها و مايه‌هاى الهى را آموزش مى‌دهد و تعيين مى‌كند تا در پرتو عمل به دستورات شرعى انسان به حاقّ و باطن معارف الهى و معنوى دست يابد و حيات روحانى و معقول و مشهود پيدا كند كه شريعت محمدى 6 در حقيقت انسان را «احياء» مى‌كند چه احياى عقيدتى و چه احياى اخلاقى كه شريعت ختميّه برآيند و تكامل يافته شرايع آسمانى نوحى، ابراهيمى، موسوى و عيسوى است و حاوى و حامل همه فرمولهاى زيست سعادتمندانه و زندگى جاودانه خواهد بود و شريعت در اصطلاح اهل معرفت و سلوك حد اقل به دو معنا به كار رفته است:

الف) اعمال ظاهرى و بدنى كه احكام تكليفى و تشريعى هستند.

ب) جنبه ظاهرى و ساحت باطنى همه تعاليم و آموزه‌هاى الهى كه بر پيامبران نازل شده است و از جمله گزاره‌ها، آموزه‌ها و معارف حكمى و احكامى اسلام كه مرحوم علامه سيد حيدر آملى به همين دليل براى اصول پنجگانه و فروع دين ظاهر و باطن و صورت و سيرت قائل است و شريعت، طريقت و حقيقت را براى همه عقايد و احكام پياده كرده‌اند، مثلا توحيد اهل شريعت، توحيد اهل طريقت و توحيد اهل حقيقت و ... و نماز اهل شريعت، نماز اهل طريقت و نماز اهل حقيقت و ... [2]

و شيخ محمد لاهيجى در شرح گلشن راز مى‌گويند: «شريعت در لغت مشرعة الماء را مى‌گويند يعنى مورد (ورودگاه) شاربان آب و در اصطلاح، عبارت است از:

امور دينى كه حضرت عزّت- عزّ شأنه- براى بندگان به لسان پيغمبر تعيين فرموده، از

[1]. مطهرى، خاتميّت، ص 49.

[2]. آملى، سيد حيدر، اسرار الشريعه، ص 214- 744.