اسم الکتاب : روضة الأنوار عباسى (در اخلاق و شيوه كشوردارى) المؤلف : محقق سبزوارى الجزء : 1 صفحة : 506
روند، ملك ايشان را نظامى و دولت ايشان را دوامى نباشد و به
اندك زمانى به نكبت دنيوى و شقاوت اخروى مبتلا گردند، چه پادشاهى ظالم چون بنايى
است عالى كه بر روى برف نهند؛ هرآيينه اساس آن به تاب [129 ب] آفتاب عدل الهى
گداخته گردد و بنا منهدم شود. در كلمات شريفه حضرت امير المؤمنين- صلوات اللّه
عليه- مذكور است كه، «اذا بنى الملك على قواعد العدل و دعم بدعايم العقل نصر اللّه
مواليه و خذل معاديه.» يعنى: «هرگاه بناى ملك و پادشاهى براساس و قواعد عدالت مبنى
باشد و مستحكم باشد به ستونهاى عقل، نصرت دهد خداى عز و جلّ دوست آن دولت را و
مخذول و منكوب سازد دشمن آن را.» و پادشاهى كه بر منهج اول باشد، تمسك به عدالت
كند و رعايا را به جاى دوستان و اصدقا دارد و بلد را از خيرات عامه مملوّ سازد و
عنان شهوت خود را به دست عقل دهد و مالك خود باشد. و پادشاهى كه به راه دوم برود و
توسّل به جور و ظلم جويد و رعايا را به جاى بندگان خود دارد و بلد را پر از شرور
عام كند، خود بنده شهوت باشد و اطاعت احكام عقل و شرع ننمايد. و مراد به خيرات
عامّه امن بود و سكون و آرام و مودّت و دوستى با يكديگر و عدل و عفاف و لطف و
احسان و وفا و امثال آن؛ و مراد به شرور عامّه خوف بود و اضطراب و تنازع و خصومت و
جدال و جور و حرص و اسراف و عنف و غدر و خيانت و ناراستى و مسخرگى و بىحيايى و
غيبت و امثال آن. و مردمان در هردو حال نظر بر پادشاهان داشته باشند و اقتدا به
سيرت ايشان كنند كه «الناس على دين ملوكهم.» يعنى: «مردمان بر دين پادشاهان
خودند.» و «النّاس بزمانهم اشبه منهم بآبايهم.» يعنى: «مردمان به زمان و متعارف
وقت خود شبيهترند از ايشان به آباى خود.»[1]
پس، اگر زمام مهامّ در دست اقتدار پادشاه عادل باشد، همهكس سيرت
نيكو پيش گيرند و در اكتساب فضايل كوشند و چون حال برخلاف اين بود، همهكس به جانب
رذايل و اخلاق نكوهيده و اعمال ناپسنديده راغب و مايل باشند. و از اينجاست كه در
احاديث شريفه مصطفويه وارد شده كه، اگر سلطان عادل باشد، از هر حسنه كه از رعايا
صادر شود او را بهرهاى باشد و اگر ظالم باشد، در هر سيّئه كه از ايشان صادر شود،
شريك باشد.