مى‌شود كه ممكن نيست قلب كسى حتى به مكروهات متمايل گرديده، و يا جز به حضرت حق، به چيز ديگر توجّه داشته باشد، و با اين حال آيينه دل او بتواند انوار توحيدى را جذب و منعكس نمايد؛ كه:

677

أَنَّكَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ إِلَّا [وَ لكِنْ‌] أَنْ تَحْجُبَهُمُ اْلأَعْمالُ السَّيِّئَةُ [الامالُ‌] دوُنَكَ.

[1].

[خدايا!] به راستى كه تو از آفريده هايت در حجاب نيستى، جز آن كه كارهاى زشت (و يا: آرزوهاى) آنان، آن ها را از تو پوشيده مى دارد.

چگونه عقل مى تواند اين تناقض را بپذيرد كه كسى از يك سو با آلوده‌ترين افراد همنشين باشد، و در ميكده ها با ميگساران، شب و روز مست و مخمور پاى خُم و شراب بنشيند و همه همّ و غمّ و نگاهش در چگونگى گردش جام مى و موى و ابروى ساقى باشد، و لحظه اى از رندى و نظربازى با زلف يار و چين و شكن ابروى او دست نشويد و همه را به كيش خود ببيند و با جرأت بگويد:

و حتى ناهيان از اين كارها را به مسخره گيرد و بگويد:

و نيز اظهار تأسف كند كه چرا از ميگسارى پرهيز كرده است و بگويد:

و از سوى ديگر هم آواز با قدسيان و ملكوتيان، پرده از لطيف‌ترين معارف.

[1]. اقبال الاعمال، ص 67، نيز ر. ك: همان، ص 677.

[2]. ديوان حافظ، تصحيح قدسى، غزل 56.

[3]. همان، غزل 30.

[4]. همان، غزل 421.