در اين جهت هيچ فرقى ميان عارف و عامى، فقيه و فيلسوف، زاهد و صوفى نيست، و همه اگر مسلمانند بايد ملتزم به ظواهر شريعت باشند. نيز مولى و مقتداى حافظ و همه عارفان، حضرت اميرالمؤمنين على 7 تا پايان عمر، لحظه اى از نماز و دعا و مناجات با حضرت محبوب غافل نبوده تا به آنجا كه در محراب نماز شربت شهادت نوشيد و در وصيّت نامه موجز خويش نيز مؤكّداً بر نماز و دورى از محرّمات تأكيد نمود.[1].

5. گروهى ديگر برآن اند كه اشعار حافظ صرفاً يك اثر هنرى است، و سراينده هيچ معنايى از آن قصد نكرده است. و اين اشعار فاقد پشتوانه فكرى، و ارايه مفاهيم در قالب واژه ها و الفاظ مى باشد.

6. عدّه اى ديگر بر اين عقيده اند كه تنها برخى از اشعار و پاره اى از غزليات- گاه كل غزل، و گاه ابياتى از آن- در ديوان حافظ مى توان يافت كه خواجه در آن، از مفاهيم والاى اخلاقى توحيدى سخن گفته است و اين معانى را در قالب بهترين شيوه ارايه داده است. بنابراين، انصاف آن است كه دست كم بخشى از ديوان او اين گونه مطالب را تشكيل مى دهد، ولى بسيارى از غزليات او جز معانى ظاهرى، معناى ديگر ندارد. و اين همه پرده از شخصيّت دوگانه او بر مى دارد.

7. عدّه اى معتقدند از اشعار حافظ هيچ نمى توان فهميد، بهترين دليل بر اين ادّعا، تفسيرهاى متضادّ و گوناگونى است كه در اعصار مختلف، هر از چندگاهى از آن ارايه مى شود، برخى او را طرفدار فلسفه پوچ گرايان مى دانند، و پاره اى عارف و بلكه عارف كامل كم نظير و ...

8. و بالاخره عدّه اى مى گويند: هركس از اشعار حافظ هرچه فهميد، همان مقصود خواجه است، بلكه او خود به عمد معانى گوناگون و متضاد را در نظر داشته است تا هركس به قدر فهم خود از آن برداشت كند. از فال گيرى براى امور ظاهرى.

[1]. نهج البلاغه، تصحيح صبحى صالح، نامه 47.