اين معنا كه اگر پدر ميت وجود داشته باشد، خواهران يا برادران ميت حاجب مادر مى‌شوند و سهم او را از 3 به 6 تقليل مى‌دهند و سهم پدر كه باقيمانده است افزايش پيدا مى‌كند ولى اگر پدر وجود نداشته باشد مادر ميت 3 به فرض مى‌برد و اگر ميت وارث ديگرى نداشته باشد بقيه مال را نيز به قرابت مى‌برد و وجود خواهران يا برادران ميت ضررى به حال مادر ميت ندارد].

از اين بيانات روشن شد كه همه افراد موجود در دو طبقه نخست داراى سهم قرآنى هستند، به جز پدر با نبود فرزند؛ پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها از هر جهت [/ چه از جهت مادر و چه از جهت پدر؛ يعنى پدربزرگ و مادربزرگ پدرى يا مادرى‌]؛ فرزندان وقتى كه پسر در ميان آنها باشد؛ وكلاله پدرى اگر در ميان آنها مذكّر وجود داشته باشد.

اما در طبقه سوم نزديكان مادرى [/ خاله و دايى‌] جانشين كلاله مادرى هستند و لذا بسان صاحبان فرض [/ سهم قرآنى‌] مى‌باشند، و افراد ديگر موجود در اين طبقه [/ عمو و عمه كه از نزديكان پدرى هستند] سهم قرآنى ندارند و به واسطه قرابت‌[1] با ميت ارث مى‌برند.

[1]. اصطلاح« قرابت» در مقابل اصطلاح« فرض» است، وقتى گفته مى‌شود« بالفرض» اين مقدار ارث مى‌برد، يعنى سهم قرآنى وى اين مقدار است. اگر گفته شود فلانى« بالقرابة» ارث مى‌برد، بدين معناست كه سهم قرآنى ندارد و علت ارث بردن وى قرابت و خويشاوندى وى با ميت است و مشمول آيه‌« أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‌ بِبَعْضٍ» مى‌باشد.

توضيح: استحقاق ارث سه گونه است:

الف) استحقاق به فرض: استحقاق ارث براساس نصّ قرآن؛ چرا كه درقرآن بر برخى سهام تصريح شده است كه از آنها به« سهام مفروضه» ياد مى‌شود و از اين استحقاق به« استحقاق به فرض» تعبير مى‌شود. مقادير سهام مفروضه و مقدّره در قرآن عبارت است از:

2، 3، 3، 4، 6 و 8؛ به عنوان نمونه براساس آيه 11 از سوره نساء، سهم يك دختر در صورتى كه در كنار او پسر نباشد 2 و سهم دو دختر و بيشتر، 3 است:« يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَكَ وَ إِنْ كانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ».

ب) استحقاق به قرابت: عبارت است از استحقاق ارث به خاطر مندرج بودن مستحقّ آن در آيه‌« وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‌ بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ»؛ بسان عمو و عمه و خاله و دايى كه در مورد آنها نصّ وارد نشده است و نيز مانند پدر در صورتى كه از ميت اولادى به جا نمانده باشد، اما سهم پدر در كنار فرزند يك ششم است كه در قرآن آمده است. به اين نوع استحقاق،« استحقاق به قرابت» مى‌گويند.

ج) استحقاق به ردّ: عبارت است از استحقاق ارث بيشتر از فريضه به سبب نزديكتر بودن وارث به ميت نسبت به ديگران؛ بسان يك دختر كه يك دوم تركه را به فرض مستحقّ است و نصف ديگر را به ردّ. البته در صورتى كه در كنار وى وارث ديگر يا زوجين نباشند، و مقدار زايد به طبقه دوم‌[ اخوه و اجداد] داده نمى‌شود. به اين نوع استحقاق« استحقاق به ردّ» مى‌گويند؛ ر. ك: موسوعه فقهيّه ميسّره، ج 2، ص 70- 71.[ مترجم‌]