فريضه الهى شده در نزد حق تعالى محفوظ است و به عدالت حساب و عقاب خواهد كرد.

خاتمه‌

هر چه مذكور شد از تحريض و ترغيب در ذكر خداى تعالى و تشنيع از تلهّى و اعراض از آن، و ترجيح لهو و تجارت بر آن، خصوصيت ندارد به نماز جمعه، بلكه هر چه ذكر بر او صادق است، داخل در ذكر كلّى است، مثل نماز در اوّل وقت كردن و نماز جماعت و قرآن خواندن و گوش به خواندن قرآن دادن و همچنين حديث گفتن و شنيدن و دعا كردن و مطالعه علم دين و قرآن و حديث و افاده و استفاده آنها و همچنين عيادت مريض و تغسيل و تجهيز و صلاة و تكفين و دفن و قضاى حاجت مؤمنان قربتاً إلى اللّه و تصدّق كردن و زكات و روزه و حج و استغفار و زيارت ائمه طاهرين و صله رحم قربتاً الى اللّه و همچنين اعانة مظلوم و ضبط مال يتيم و مطلق مال مسلم و ردّ امانت به صاحب [آن‌] و بناء مسجد و مقابر و مدارس و اوقاف و صدقات جاريه و تصنيف كتب علم دين، همه اينها ذكر اللّه است و هر چه خلاف‌[1] اينها است ذكر شيطان است، پس هر كه اختيار ذكر اللّه كند مستحقّ ثواب‌هاى غير متناهى است و هر كه اختيار خلاف او كرد، در بعضى از صفات منافقين شريك است و شايد كه بعضى از اينها كه «ما صدّ عن ذكر اللّه»[2] است ذكر شيطان شود در بعضى اوقات؛ چنان كه در وقت نماز مشغول مطالعه شود يا صله رحم به مال حرام كند يا نماز نافله كند در وقت نماز جمعه تا آن كه نماز جمعه‌اش فوت شود، پس در بعضى از وعيد منافقين داخل است.

[1]. مراد از خلاف، ضد ونافى است.

[2]. يعنى آنچه مانع از پيمودن راه خدا و ياد خدا است، و در اين زمينه آياتى در قرآن كريم آمده است، ر. ك: سوره اعراف، آيه 5؛ سوره انفال، آيه 34؛ و سوره هود، آيه 19.