اسم الکتاب : ترجمه مصباح الانس ابن فناري (شرح مفتاح الغيب صدرالدين قونوى) المؤلف : خواجوي، محمد الجزء : 1 صفحة : 523
معمولى است كه اگر خواست آنها را اسباب قرار
مىدهد و اگر نخواست نمىدهد، ولى خواسته است و در علمش رفته كه اين موجود جز
اينگونه آفريده نشود. پايان سخن حضرت شيخ رضى الله عنه.
اصل شانزدهم در ظهور مولدات (سهگانه) به واسطه استحالات و
دگرگونىها تا آنكه منتهى به فرود آمدن امر الهى به انسان كامل مىشود و به واسطه
آن به اصل شامل باز مىگردد
738/ 4 شيخ اكبر رضى الله عنه در كتاب عقلة المستوفز گويد: چون افلاك
و اركان كامل شدند و يازده فلك كه آباء (پدران) علوى هستند به گردش درآمدند، حركات
در اركان حاملان قوابل كه امهات (مادران) سفلى هستند حرارت را بخشيد، لذا عالم گرم
شد و عقل و نفس- كه قلم و لوحاند- توجه يافتند و عنصر اعظم شريف كه نسبت به كره
عالم مانند نقطه است و قلم مانند محيط و لوح چيزى است كه بين آن دو است- توجه
يافت، و همچنان كه نقطه به ذات خود- بر وحدتش- مقابل محيط است، همينطور اين عنصر
به ذات خود مقابل تمام وجوه عقل كه رقايقش است مىباشد، پس عنصر داراى يك وجه است
و يك توجه، از اين روى به توحيد خالقش از عقل؛ تحقق شديدتر و نسبت قوىتر دارد، و
خداوند به عنصر و عقل اشاره كرده و فرموده: لَأَكَلُوا مِنْ
فَوْقِهِمْ- يعنى از بالا سرشان مىخورند-
وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ- و از زير قدمهاشان (يعنى
از آسمان و زمين) (66- مائده) يعنى لطايف عنصر اعظم از آن (عقل) استمداد مىگيرد و
آن به ذات خودش از خداى تعالى.
739/ 4 و چون عالم گرم شد؛ استحالات و دگرگونىها در اركانى كه بدان
تناسل واقع مىشود آغاز شد، استحاله بر حسب آنچه كه عزيز عليم نظمش داده قرار
داده شد، و از شگفتيهاى صنع او اينكه اول زمين و آخر آسمان هفتمين را بر يك
طبيعت- يعنى سردى و خشكى- قرار داده است، و بين اركان با هم دورى و منافره قرار
داده؛ يا از تمام جهات (و يا از برخى جهات) منافره از تمام جهات مانند آتش و آب،
ولى بين آن دو واسطهاى قرار داده كه
اسم الکتاب : ترجمه مصباح الانس ابن فناري (شرح مفتاح الغيب صدرالدين قونوى) المؤلف : خواجوي، محمد الجزء : 1 صفحة : 523