يعنى‌[1] جدا و منفصل از اجمال حقايق قابل وجودى و مضاف به نسبت تعين دوم و قابليت آن، و تمام اسماء الهى اثرگذار (غير از مستأثرات) مضاف به عين تجلى دوم و فاعليت آنند، لذا هر دو قسم؛ سايه‌ها و صورى براى شئون مندرج در وحدت؛ كه در آن (تجلى اول) مجمل بودند و در تعين دوم مفصل گرديدند، يعنى هر يك به حسب آن‌چه كه برآنند- نه به حسب علم- متعين گرديدند، از اين روى كليات آن‌چه كه بر آن اشتمال دارند به نام مراتب ناميده شده است، ولى از جهت محل بودن آنها به واسطه ثبوت باقى حقايق و ظهور آن‌چه كه پذيراى ظهور از آنها است؛ و نيز از جهت مؤثريت و اثربخشى ذات به آنها و در آنها، مانند مرتبه ارواح و مثال و حس و مراتب اعتدالات مركبات كه به نام مولّدات ناميده مى‌شوند، ميزان و مقياس آن‌ها مرتبه انسانيت است، هم‌چنان كه كليات تعينات اين تجلى دوم (نخست) اسماء الهى است كه عبارت از اصول هفتگانه و برزخى است كه عبارت از پديد آورنده دو طرف احديت و واحديت مى‌باشد، و نيز جامع بين آن دو- در ثانى- عبارت از حقيقت انسانيت است كه به اعتبار غلبه حكم وحدت به نام حقيقت محمدى، و به اعتبار غلبه حكم تفصيل و كثرت عبارت از مرتبه «عمائى‌[2]» مى‌باشد كه مشتمل بر حقايق هفتگانه كلى است، پس فراگير و شامل‌ترين حكم آن حقيقت حيات است، و آن قبول كمالى كه فراگير هر كمال لايق است مى‌باشد، و احساس بدان از جهت كلى است.

41/ 4 و چون هيچ حقيقتى كلى و جزئى خالى از كمالى كه مناسبش باشد نيست و حق تعالى به آن‌ها- همگى- آگاهى دارد؛ اسم «حى» شامل تمام اجزاء است و حيات فراگير تمام حقايق.

42/ 4 و چون علم در مرتبه دوم متعلق به معلومات مفصل است و حيات عبارت است از احساس به آنها- به طور مجمل- و تفصيل داخل در مجمل است، بنابراين علم از اين جهت داخل در حيات است.

[1] - عطف به: لذا در اين قابلى كه صورت تعين اول ... تا آخر مى‌باشد.

[2] - حقيقت محمدى صورت اسم« الله» است كه جامع احديت تمام اسماء مى‌باشد، هم‌چنان كه جامع احديت تمام اعيان است، اما« عما» عبارت است از وجهه غيبى قدسى براى اسم« الله» كه از هر كثرت و تفصيل منزّه و دور است.