اخير- يعنى دو قسم اسماء صفات و افعال- به واسطه تعيّنات است كه از اجتماع احكام قسم اول- يعنى اسماء ذات- مى‌باشد، يعنى تعيّنات وجودى كه احكام اسماء افعال‌اند تابع تعيّنات علمى‌اند كه احكام نكاح اوّل مى‌باشند، يعنى اجتماع اسماء صفات؛ كه خود سدنه (حاجب و خادم) اسماء ذات و سايه‌هاى آنند كه از ذات به واسطه امتياز نسبى كه به سبب اعتبار تعلقات حاصل مى‌شود ممتاز و جدايند. و چهارم (از مراتب كلى منحصر در چهار) تعيّنات نسبت‌هاى مطلق بين حق تعالى و صفاتش؛ و بين افعال او و مخلوقاتش و غير اينها است.

792/ 3 لذا گوييم: نفس اقتران وجود به ماهيت تعيّن وجودى است؛ بلكه معين كننده اسم فاعل وجودى است؛ لذا اسم مى‌باشد. و اما تميّز و تعدد؛ ممكن است مراد از آن دو سبب آنها باشد، و آن چيزى است كه بدان تميّز و تعدّد و يا مسبب آن دو و محل آنها كه متميّز و متعدد است (حصول پيدا مى‌كند).

793/ 3 دليل بر اوّلى سخن حضرت شيخ قدس سره است كه پس از آن گفته: لفظ دلالت كننده بر معنى مميّز كه دلالت بر اصل دارد همان اسم اسم است. و دليل بر دومى آن است كه گفته: هر چه كه به نوعى از امتياز جدايى پيدا مى‌كند همان اسم است.

794/ 3 اما احكام تعيّن جامع (كه بعد از اطلاق است) و اوصاف آن؛ عبارتند از تعيّنات جزئى كه در واقع همان اسماءاند، و الفاظى كه دلالت بر آنها دارند اسماء اسماءاند، و آن طور نيست كه امام ابو حامد غزالى در كتاب مقصد اقصى گفته: مراد از اسماء الله اسماء نحوى است كه مقابل افعال و حروف‌اند، زيرا آنها عين الفاظاند، و نه آن‌گونه كه (شيخ عبد الرزاق) كاشانى در كتاب تأويلاتش بيان داشته كه مراد از اسماء الهى آن چيزى است كه حكما صورت نوعيه ناميده‌اند كه عبارت از جواهر خاص منوّعه است‌[1]، براى اين كه اسماء اعم و فراگيرتر از اينها است، چون متعيّنات متبوع و تابع و ذاتى و عرضى و ذهنى و خارجى را فرا گرفته است.

[1] - صورت نوعيه منشائيت آثار هر نوعى است كه كمال آن نوع به آن است و آن را صورت خاص هم گويند؛ از جهت آن‌كه هر نوعى از انواع را صورت نوعيه خاصى است غير از صورت نوعيه ديگر- بر حسب اختلاف آثار و عوارض و خصوصيات- و آن را مثل افلاطونى هم گويند. و فصل منوّع و مقسم جنس است. م