يعنى: خدا بود و با او چيزى نبود؛ اين مقام است، و به زودى بيان خواهيم كرد كه عده بسيارى حضرت احديت جمع و حقيقت الحقايق را بر مطلق وحدتى كه فراگير احديت و واحديت- به هر دو طرف آنها- است اطلاق مى‌كنند.

690/ 3 سپس (گوييم:) اولين تعيّنات تعقلّ شده- چنان كه در كتاب نصوص به آن عنوان داده- عبارت است از نسبت علمى ذاتى، ولى به اعتبار تميّز و جدا بودن آن از ذات نسبى- نه حقيقى- و همان‌گونه كه گفته شد در احديت قابل اعتبار نيست، و اين همان مقام واحديت و وحدانيت و واجبيّت و واهبيّت و مبدئيت موجودات و متعيّناتى است كه در وجود ظاهراند و در پهنه تعقلات پنهان؛ و نيز اصل و معدن اعتبارات و كليد مفاتيح غيب است، و در تفسير تعبير از اين مرتبه به مرتبه شهود او خود را به خودش در مرتبه طاهريّت نخستين و به اسماء اصلى خودش شده، و اين اولين مراتب ظهور نسبت به غيب ذاتى مطلق است، و تمام اين تعيّنات از تعيّنات ظاهر شونده به خود و براى خود- پيش از آن‌كه براى غير عينى و يا براى مرتبه‌اش حكمى ظاهر گردد- مى‌باشد، اين بيان حضرت شيخ قدس سره بود.

691/ 3 پس به واسطه تقييد يافتنش اينجا خود را به خودش به واسطه شهود در مرتبه ظاهريّت خودش دانست، و اين خلاصه آن‌چه كه در رساله است بود و توافق بين دو بيان (حضرت شيخ قدس سره) حاصل گشت، و اين همان چيزى است كه به نام تعيّن دوم و حضرت ارتسام و معانى- هم چنان كه در سخن فرغانى گذشت- ناميده شده است.

فصل دوم از تمهيد جملى در تشخيص نسبتى كه بين خداوند به اعتبار اقسام اسماء صفات و بين وجود يافتن اعيان موجودات مى‌باشد

692/ 3 پوشيده نيست كه اين نسبت همان اقتران و جفت شدن وجود و عارض شدنش بر اعيان ثابته است كه ظهور مترتّب بر آن است؛ و نيز تعيّن عينى (خارجى) است كه حكايت كننده تعيّن علمى مى‌باشد، لذا احكام آن به حسب مراتب وجودى مختلف است، سپس (گوييم:)