كه دون مقام احديت است و آن احديت هم دون مقام اطلاق است كه مجهول و غير متعيّن مى‌باشد، و از جهت اين نسبت علمى است كه مبدأ بودن واجب و بخشنده و افاضه كننده وجود بودن او تعلق مى‌گيرد و از آن اعتبارات فزونى مى‌گيرد.

687/ 3 پس حق تعالى در مرتبه اين لازم علمى؛ ديگر لوازم كلى را كه اوّل آنها فيض وجودى گسترده بر تمام ممكنات است و لوازم آن لوازم را تعقل مى‌كند، و همين‌طور فرود مى‌آيد تا بى‌نهايت، و چون بالا رونده اعتبار شود منتهى به لازم اول كه تعبير از آن به نسبت علمى مى‌شود مى‌گردد، و اين تعقل الهى ازلى و ابدى بوده و بر يك طريقه و نهاد است و ماهيات صور آن (تعقل) است. سپس تعقل كثرت اعتبارى است در پهنه علم؛ به اعتبار امتياز آنها از ذات كه اشكالى در وحدت علم وارد نمى‌آورد، زيرا آنها تعقلاتى هستند كه از علم در آن تعيّن پذيرفته، و آنها از آن جهت كه تعقل حق‌اند كثرت‌شان در وحدت او مستهلك است و در آن حال شأن آنها (كثرات) شأن او (وحدت او) است، بنابر اين كثرت از جهت امتيازش به سبب حقايق موجودات مى‌باشد، اين بيان حضرت شيخ قدس سره بود.

688/ 3 گويم: از اين كلمات چنين مفهوم مى‌شود كه نخستين اعتبارات عرفانى- چنان كه در تفسير بدان عنوان داده- غيب هويت حق و اطلاق لا تعيّنى او است كه بحثى در آن نيست، چون از نظر عقل و وهم او را تعيّنى- جز به اشاره اجمالى سلبى- نيست و تحقيق اين مطلب در آغاز كتاب گفته شد.

689/ 3 سپس (گويم:) نخستين مراتب معلوم- كه به نام منعوت ناميده شده- مرتبه جمع و وجود است كه تعبير از آن به حقيقت الحقايق و مقام احديت جمع مى‌شود؛ هم چنان كه در كتاب مفتاح الغيب بدان عنوان داده، و آن مقام تعيّن اوّل است كه موصوف به احديت ذاتى است و بين آن مقام و مقام قبلى آن جز به واسطه تعيّن فعلى- نه فرضى- فرقى نيست، و در تفسير- به اعتبار علم او به خودش و اين كه او براى خودش است و بس- تعبير از آن مقام به «هو» كرده، يعنى بدون تعقل تعلق و اعتبار حكم و يا تعيّن، غير اين يك اعتبار، كه حكمش نفى كننده هر چيزى كه غير او است و مستند غنا و بى‌نيازى و كمال وجودى ذاتى و وحدت حقيقى خالص و ناب مى‌باشد، و بيان رسول خدا 6 كه فرمود: كان الله و لا شئى معه،