(عماء) را در تفسير در تعيّن اول اعتبار كرده، زيرا نخستين مراتب تميّز و ظهور در درجات است، هم چنان كه در مقام عروج و در تعيّن دوم- در مفتاح الغيب- آخر اعتبار كرده، چون افتتاح مبدئيّت از آن است.

491/ 3 گوييم: عمائى كه در حديث نبوى آمده سرچشمه و منبع مظاهر وجود است، يعنى اصل اعيان مظهرى، و آنچه كه از آن پديد مى‌آيد يا به واسطه تفصيل يافتن مجمل آن و باز شدن بسته آن است- اگر مراد بدان تعيّن اول باشد- و يا به واسطه حكايت تفصيل غيبى آن در وجود عينى، به حسب مرتبه روحانى و يا مثالى و يا جسمانى آن و يا غير اين‌ها است- اگر مراد بدان تعين دوم باشد- و اين همان معنى بيان ما است كه گفتيم: به اعتبار اقتران و جفت شدنش، يعنى سرچشمه و منبع بودنش مر مظاهر را به اعتبار اقتران وجود است به ماهيات، اما از آن جهت كه خودش است؛ بى‌نياز از سرچشمه بودن است، بلكه سرچشمه‌اى براى تجليات وجودى گرديده، چون آن (عماء) حضرت و مقام تجلى ذاتى او؛ و منزل تعيّن نخستين وى و فرود آمدنش از غيب اطلاقى است، پس آن اوّلين مراتب تجلى و تعيّن و تدلّى و فرود آمدن مجمل است در تعيّن اوّل؛ و مفصّل علمى است در تعيّن دوم، زيرا آن مقام ارتسام و معانى مى‌باشد، لذا نسبت به غيب هويّت و حجاب عزّت انيّت مقام تنزل ربانى مى‌باشد، چون جامع تمام وجوه آن از جهت جمع و تمييز است و روان كننده جود و بخشش ذاتى رحمانى؛ به واسطه روان گشتن وجود عام از آن- چه از جهت ذات و چه از جهت تعقل-

492/ 3 و در حديث به لفظ عماء آمده، زيرا عماء در لغت به معنى ابر نازك است كه از بخار پديد مى‌آيد، و در آن پس از آن‌كه بخار بوده تكاثف و غليظى اعتبار مى‌شود، و از انواع آن نفس انسانى است كه از باطن برخاسته و متعيّن به تعيّن اجمالى است و صلاحيت آن را دارد كه محل ورود هر تعيّن تفصيلى- به اعتبار محل‌هاى قابل و يا مراتب جداى از هم- قرار گيرد و اين كه از آن حروف و كلمات پديد مى‌آيند، و چون اعيان موجودات كلمات الهى و حروف او هستند و به واسطه نظر به اصل آنها در حديث لفظ عماء و نفس الرحمن آمده؛ اين مرتبه به اعتبار برزخيّت و روان بودنش عماء، و به اعتبار انبساطش به نام نفس رحمانى ناميده شده است، هم چنان كه تجلى‌اى كه در آن است به اعتبار وجود صورى و ظهورش براى خود؛